Thảo Mai.

Hầu đồng Cô Bơ (Cô Ba) Thoải Phủ. Ảnh Internet.

Đã khá lâu, trong một entry tôi có nói tới hai chữ Thảo Mai, chả là ngày xưa còn nhỏ trong nhà tôi có nghe bà cụ tôi nói đến hai chữ này, khi có đứa nào nói điều gì vu oan cho đứa khác, mà hai chữ Thảo Mai tôi chỉ được nghe trong nhà, chơi với chúng bạn chòm xóm, hay nghe người lớn, không khi nào thấy có ai ví von như thế. Lớn lên đi học đọc trong sách vở thấy có nhiều nhân vật trong văn chương  đã "chết tên", chẳng hạn như những nhân vật trong truyện Kiều của Nguyễn Du, như Từ Hải, Đạm Tiên, Hoạn Thư... hoặc những nhân vật khác như Thị Mầu, Thị Kính... Chí Phèo, Thị Nở... Xuân Tóc Đỏ... những cái tên khác trong văn chương nước ngoài như AQ, Don Quichote... Nhưng "nhân vật" Thảo Mai này vẫn biền biệt bóng chim tăm cá, không thấy có trong các tác phẩm văn chương...

Bẵng đi đến có hơn nửa thế kỷ thì tôi lại được nghe lại từ Thảo Mai, lần này thì trong một chương trình truyền hình thi tài ca hát, tôi được nghe hai vị giám khảo nữ là Hồng Nhung và Mỹ Linh đối đáp, đại khái: "Này này đừng có mà Thảo Mai", ý là đừng có "nói điêu" cho người khác, dĩ nhiên hai vị giám khảo này chỉ nói đùa chơi.

Khi viết entry về hai chữ Thảo Mai, tôi đã thử tra trên Google, không thấy thông tin gì sáng sủa, bạn bè quen biết vào comments cũng chẳng biết gì hơn, kể cả ông bạn rất uyên bác là Bulukhin cũng bó tay. Tình cờ đọc trong một quyển sách tôi mới mua được, tông tích của nhân vật Thảo Mai đã được sáng tỏ. Đó là quyển Hát chầu văn (*) của hai tác giả Bùi Đình Thảo - Nguyễn Quang Hải.

Nhân vật Thảo Mai này hiện diện trong bài văn chầu Đệ Tam Thoải Phủ. Sách ghi bài văn chầu này được phóng tác theo một tích truyện xưa của Trung Quốc, một hình thức giao lưu văn hóa. Sách viết, có lẽ đây là một giá văn về sự ngang trái, nỗi oan khiên của người xưa qua âm hưởng ít nhiều bi ai, song lại là sự đồng cảm sâu sắc của người đời. Tôi chép trích đoạn bài văn chầu dưới đây: (Đây là một trong mấy bài chầu văn về Cô Bơ (Cô Ba) Thoải Phủ.

Chốn thoải quan có nhà lệnh tộc,

Vốn con rồng, danh ốc Kinh Xuyên.

Từ dòng vây cánh nhà chiền,

Thảo Mai nàng ấy tạm quyền tiểu tinh.

Chí bình sinh phù đời giúp nước,

Ơn cửu trùng phó thác bến Giang.

Mảng danh Công chúa phi phương,

Hạnh nhờ lá thắm dây vương khôn nài.

Ước trăm năm duyên hài phối thất,

Đạo cương thường nhằm nhặt tóc tơ.

Rằng non kể mấy nắng mưa,

Hay đâu ra phận thiên cơ bởi giời.

Trách Thảo Mai ra người giáo giở,

Giả đồ thư làm cớ gieo oan.

Kinh Xuyên chàng không xét ngay gian,

Vàng mười nỡ để lầm than sao đành.

Trong sách ghi chú về tích này như sau:

Bà Đệ Tam Thoải Phủ thờ ở Hàn Sơn (Thanh Hóa) là con vua Thoải Cung, nhưng sống ở dương thế. Có chí phù đời giúp nước, có tấm lòng nhân hậu. Nàng kết duyên với chàng Kinh Xuyên nhà giàu. Nhưng sau Kinh Xuyên có vợ lẽ tên là Thảo Mai. Một hôm, Thảo Mai gieo oan cho nàng là có tư tình với một người tên là Liễu Nghị. Kinh Xuyên chẳng xét gian ngay, đuổi nàng lên rừng ở. Sau này Liễu Nghị đi săn gặp nàng, nàng trao cho Liễu Nghị một chiếc kim thoa và dặn đem chiếc kim thoa ấy cắm vào cây ngô đồng ở cửa biển. Liễu Nghị làm theo lời. Một đôi bạch xà lớn đã hiện lên rẽ nước đưa Liễu Nghị xuống Thủy cung. Sau đó nàng được vua cha đón về Thoải Phủ.

Một bài văn khác về Cô Ba Hàn Sơn cũng được chép trong sách: trích đoạn.

Lược đồi mồi, nhẫn luồn tay.

Gương soi phấn điểm nào tày,

Cổ đeo chàng mạng, đôi tai hoán vàng.

Cô sai thập nhị tiên nàng,

Quần là áo lượt, dịu dàng bước ra.

Chiếc thoi cô đỗ bến Cô Tô,

Nửa đêm, cô Bơ nghe thấy tiếng chuông chùa Hàn Sơn.

Hàn Sơn này là ở Thanh Hóa, nhưng trong bài văn đã đưa vào cả bến Cô Tô, tiếng chuông chùa nửa đêm Hàn Sơn... bên Tàu.

Như vậy nhân vật Thảo Mai là tên một cô gái, khi nói lên dân gian ví von với việc vu oan cho người khác có nguồn gốc từ điển tích Trung Hoa, và đã được đưa vào bài hát văn hầu đồng Cô Ba Thoải Phủ của tín ngưỡng thờ Mẫu Việt Nam.

Tôi cũng copy lại dưới đây đoạn hầu đồng về Cô Bơ Thoải Cung trên Youtube:

Tham khảo:

(*) Hát chầu văn, Bùi Đình Thảo - Nguyễn Quang Hải, Hội Văn nghệ Dân gian Việt Nam, NXB Hội Nhà Văn - 2012.