Tiếng Nghệ.

Hồi này có mấy người bạn quê quán Nghệ An vào chơi, rôm rả ra phết. "Lão Tân", người gốc xứ Nghệ vào đưa ra một bài thơ sử dụng ngôn ngữ xứ Nghệ, để tôi "dịch" thử, cái này tựa như "Đố vui để học" vậy (chứ không phải "Đố chơi để chọc").

Nói ngay vì cái sự đố này không phải vào phòng thi, bị tịch thu hết tài liệu cùng các "thiết bị nghe nhìn" có thể truy cập mạng, cho nên thí sinh thoải mái lục lọi hết đống sách vở, mấy quyển từ điển tiếng Huế dày cộp, cùng những tài liệu mình có, kể cả "Cái gì không biết thì tra Gú gồ" để "dành quyền trợ giúp". Và nhờ tất cả những điều này mà tôi đã biết thêm được khá nhiều từ ngữ xứ Nghệ, thật thú vị và bổ ích. Nếu không thì chắc chắn không thể dịch nổi vài câu, vì tiếng Nghệ còn "bí hiểm" hơn cả tiếng Tây, tiếng Tàu.

Sau khi mần việc cật lực, bài thơ được "dịch" sang chữ quốc ngữ, chữ nước ta, con cái nhà, đều phải học dưới đây: (Theo đúng ý của giám khảo, là dịch thoát ý theo thơ):

Đây là bài thơ gốc của Lão Tân mang sang, tôi copy "nguyên con":

QUÊ EM MÙA VỤ

Mùa nực với mùa gắt 
Kêu chắc đến rồi tề 
Dừ sốt hơn bựa tê... 
Khát khô mui nẻ họng 

Ung bứt toóc dới rọng 
Mụ cào ló trửa cươi 
Con chắt ả mô ruồi 
Hắn cợi tru vô rú 

Bếp lạnh tanh mun trú 
Cho ga trọi ga bươi 
Nác chát ở mô ruồi 
Múc cho tui một đọi 

O tê ngong rành sọi 
Ả nớ chộ cũng tài 
O ả có thương ngài 
Nấu cho nồi nác chát 

Tui uống vô mát rọt 
Thứ chè gay rành tài 
Nắng ra răng mặc trời 
Cũng thua nồi nác chát. 

Khuyết Danh.

Đây là "bài dịch":

Quê em mùa vụ.

Mùa nóng với mùa gặt
Nghe đã đến rồi kìa
Giờ nóng hơn bữa kia
Khát khô môi nứt họng

Ông cắt rạ dưới ruộng
Bà cào lúa giữa sân
Con chị hai* đâu rồi
Nó cỡi trâu vào núi

Bếp lạnh tanh tro trấu
Cho gà trũi gà bươi
Nước chè ở đâu rồi
Múc cho tui** một bát

Cô kia nhìn cũng giỏi
Ả*** nọ thấy cũng tài
Cô, ả có thương người
Nấu cho nồi nước chát****

Tui uống vô mát ruột
Thứ chè gay***** thật ngon
Nắng ra sao mặc giời
Cũng thua nồi nước chát

Khuyết danh

Cũng là nhờ gú gồ vào được mấy trang giải thích một số từ tiếng Nghệ, và bạn Trương Quang Thứ gởi cho một bài "Từ điển tiếng Nghệ" để tham khảo, nên mới lần mò, vận dụng hết cả AQ, cùng 12 thành công lực ra mà "phiên dịch". Không biết với bài thơ "dịch" này (không phải... mắc dịch, haha!). Lão Tân chấm điểm AQ của tôi bao nhiêu?

Ghi chú:

* Chị hai: tiếng miền Nam gọi chị lớn, chị cả.

** Tui: tôi, vẫn dùng "tui", vì từ "tui" tương đối phổ biến, không phải của riêng xứ Nghệ.

*** Ả, có thể dịch là chị, nhưng nếu dịch là chị thì câu dưới "Cô, chị có thương người", nghe không có âm điệu bằng "Cô, ả có thương người".

**** Nước chát: câu ở trên dịch là nước chè vì thấy không ảnh hưởng âm điệu câu thơ, nhưng câu dưới vẫn giữ nguyên nước chát, cho đúng âm điệu.

***** Chè gay: một thứ trà ngon trồng ở xã Cao Sơn (Anh Sơn) của Nghệ An. Trong quyển Sổ tay Địa danh Việt Nam của tác giả Đinh Xuân Vịnh, NXB Đại Học Quốc Gia Hà Nội-2002, có ghi tên một ngôi chợ là CHỢ GẠY (GẠY có dấu nặng, có lẽ sách in sai ở dấu nặng: chợ GAY), ở làng Yên Lĩnh, huyện Lương Sơn, phủ Anh Sơn, nay thuộc huyện Anh Sơn, tỉnh Nghệ An.

Tôi vẫn viết "chè gay" (gay viết thường chứ không viết hoa là Gay), vì "gay" ở đây là danh từ để gọi tên một loại chè, cũng như ta gọi là "chè móc câu", "móc câu" cũng là tên một loại chè ngon ở Thái Nguyên.

Trong miền Nam có "trà Bảo Lộc", (Bảo Lộc viết hoa), vì đây là địa danh, tên một vùng đất. "Trà Bảo Lộc" là để gọi chung tất cả các loại trà (miền Bắc gọi là chè), được sản xuất ở Bảo Lộc, cũng như khi nói chè Thái Nguyên.