"Cóc biết".

Chúng ta thường hay nghe, hay đọc ở đâu đó từ "cóc biết", "cóc hiểu", để chỉ người nói không biết, không hiểu gì hết. Chữ "cóc" thường được hiểu với hai nghĩa, nghĩa thứ nhất là "con cóc", nghĩa thứ nhì là "không", "chẳng". Từ này với nghĩa thứ nhì thường được dùng để nói chơi với người ngang hàng (bạn bè), hoặc người dưới mình. Những quyển từ điển tiếng Việt ngoài nghĩa "cóc" là "con cóc", còn có nghĩa khác:

1- Việt Nam Tự điển của Hội Khai Trí Tiến Đức ghi nhận:

- Cóc, Không, chẳng. Tiếng nói sỗ sàng: làm cóc gì được ai, cóc làm được. Từ điển cũng đưa thêm một câu câu tục ngữ: Cấy thưa thừa thóc, cấy mau thì cóc được ăn.

2- Từ điển Tiếng Việt, dùng thông dụng bây giờ của Viện Ngôn ngữ học, do Hoàng Phê chủ biên, cũng ghi nhận:

- Cóc. I. Từ biểu thị ý phủ định được được nhấn mạnh về điều dứt khoát cho là không bao giờ như thế: như chẳng (nhưng nghĩa mạnh hơn). Dọa thì dọa, cóc sợ. Cóc ai ưa. Cóc cần.

II. (thường dùng trước gì, đâu). Từ biểu thị ý nhấn mạnh thêm về sắc thái phủ định dứt khoát, cho là không bao giờ có như thế. Sợ cóc gì. Có thì giờ cóc đâu.

3- Tự điển Việt Nam của Lê Văn Đức (Lê Ngọc Trụ hiệu đính, NXB Khai Trí Saigon-1970), ngoài hai nghĩa là "con cóc", và "không, chẳng". Từ "cóc" còn có nghĩa thứ ba là "quắn rối, dây hoặc nhợ xe quá săn, khi buông ra tự nó quắn lại và rối nùi: Dây cóc cả; xe vừa vừa kẻo nó cóc.

Qua một vài quyển từ điển tiếng Việt, ta thấy một trong những nghĩa bây giờ của từ "cóc" là dùng để chỉ sự phủ định. Tôi đã đọc được ở đâu đó mà không nhớ tên tác giả, đã viết về từ "cóc". Tác giả đã ví von từ "cóc" với nghĩa "không, chẳng" như trên với câu chuyện cổ tích Con cóc kiện trời. Đại khái tác giả viết con cóc không sợ gì ông trời, dám "lãnh đạo" loài vật lên kiện trời về việc nắng hạn, và thậm chí còn mưu lược đại náo thiên cung, khiến trời cũng còn thất kinh phải chịu thua, tôn cóc làm "cậu", bởi thế chữ "cóc" mới có nghĩa là "không", "cóc biết" có nghĩa là "không biết", "cóc sợ" có nghĩa là "không sợ"...

Nhưng thật ra chữ "cóc" là một từ cổ, ngày xưa ngoài nghĩa là "con cóc", lại có nghĩa khác hẳn. Đại Nam Quấc âm Tự vị của Huình Tịnh Của giải thích:

- Cóc. Con cóc, biết.

Chữ "cóc" ngoài nghĩa là "con cóc", còn có nghĩa là "biết".

Từ "Cóc" trong Đại Nam Quấc âm Tự vị.

Trong quyển Từ điển Từ cổ của tác giả Vương Lộc (NXB Đà Nẵng & Trung tâm Từ điển học-2002), còn giải thích rõ hơn:

- Cóc: (âm cổ của giác 覺 ) Biết. Tuồng ni cóc được bề hơn thiệt (Quốc Âm Thi Tập, bài 20). Chẳng cóc Trang Chu hóa điệp, hồm bướm thoát bay (Lê Thánh Tông - Thập giới cô hồn quốc ngữ văn)...

- Cóc biết: Hiểu biết rõ. Người Phan vả cóc biết hẳn thực nàng họ Vũ (Tân biên Truyền kỳ Mạn lục - Chuyện người con gái Nam Xương).

- Cóc hay: Hiểu biết, giác ngộ... Bàn cờ hiệu viết kì bình. Cóc hay sự thế dữ lành, được thua (Chỉ Nam Ngọc Âm giải nghĩa).

Qua xem xét, ta thấy từ "cóc" ngày xưa ngoài ý chỉ con cóc, còn có nghĩa là "biết", thì bây giờ có nghĩa là "không", "chẳng". Và "cóc biết", "cóc hay" dân gian ngày nay dùng với ý nghĩa "không biết", "không hay", thì ngày xưa lại có nghĩa "hiểu biết rõ", "hiểu biết, giác ngộ".