Chuyện từ chức và những con tò he.

Những con tò he bằng đất nung của Hội An, loại này thổi kêu tò te. Ảnh Internet.

Mấy ngày hôm trước đọc tin trên mạng, thấy có những bài viết nói về việc ông Nguyễn Sự, Bí thư Thành ủy Hội An từ chức dù không thấy phạm lỗi hay bi kỷ luật gì, và cũng còn mấy năm nữa ông ấy mới đến tuổi về hưu. Báo viết ông ấy nói nghỉ để nhường chỗ cho lớp trẻ.

Phải nói ngay đây là một "ca" khá lạ trong xã hội bây giờ. Như ta đã thấy, không dễ gì một quan chức lại chịu từ bỏ chức vụ, có nghĩa là từ bỏ danh lợi. Người ta luôn có muôn ngàn lý do để "tử thủ", cố bám lấy cái ghế quyền lực bằng mọi giá, "văn hóa từ chức" hầu như không hiện hữu trong xã hội ngày nay. Ở nước ngoài một chuyến xe lửa trật đường ray có thể sẽ dẫn đến việc ông Bộ trưởng giao thông từ chức, hay giá điện tăng không kiềm chế được ông Bộ trưởng năng lượng sẽ tự ra đi. Đấy  chỉ là những chuyện chỉ thấy ở xứ người.

Thế tại sao cái ông Bí thư Nguyễn Sự này lại... nhiễu sự thế nhỉ? Ông ấy muốn "chơi trội" hay sao? hay ông đã nhận ra rằng con đường danh lợi với người chính trực coi thế mà không sướng, nó chỉ mang đến cái nặng đầu? Không thể hiểu, nhưng các bạn cứ thử "trông mặt mà bắt hình dong" xem, dân gian hay nói "tai to mặt lớn" để chỉ những quan chức khuôn mặt lúc nào cũng đầy đặn, bóng nhẫy, còn ông Sự này... má hóp, mặt mũi gân guốc. cái khác nhau có lẽ ở chỗ đó. Thú thật, nếu hình ảnh trên báo chí của ông ấy không được ghi chú là Bí thư thành ủy, thì tôi sẽ nghĩ đó là một anh... nông dân hay một ông trưởng thôn nào đó, được báo chí đưa lên trong một đợt thi đua điển hình.

Phải nói ngay trong tất cả những điểm đến du lịch ở Việt Nam mà tôi đã có dịp đến, thì tôi thích nhất Hội An, đây là nơi tôi luôn muốn quay trở lại nếu có dịp. Một Hội An vẫn còn giữ được những nét cổ kinh trăm năm, một nơi mà khi ghé thăm bạn không sợ bị chặt chém, lừa đảo, không bị đội ngũ hàng rong hay ăn mày đeo bám, cũng không lo lúc nào cũng phải chăm chăm canh chừng cái túi bởi thằng móc túi, cướp giựt, và hơn hết là những con người ở đó hiền hòa... ngần ấy thứ thôi cũng đã ăn đứt tất cả những nơi khác, chưa kể những sản phẩm truyền thống địa phương. Tất cả những điều này có lẽ nói không ngoa. có công sức không nhỏ bao nhiêu năm của ông Nguyễn Sự, ông ấy tự rút lui khi đang làm được việc, xứng đáng điểm mười.

Nói đến Hội An, người ta hay nhắc đến những chiếc lồng đèn đủ màu sắc, nhưng tôi lại nhớ đến những con tò he bằng đất nung hơn. Những con tò he này có loại được quét lên một lớp dầu bóng, có loại để mộc, tôi thích loại để mộc. Mấy lần đến Hội An tôi đều mua khá nhiều về làm quà và chưng ở nhà. Người ta hay làm những con tò he theo mười hai con giáp, con tò he rỗng ruột, mỗi con có một hai cái lỗ nhỏ sau đuôi, thổi vào kêu te te, tò te. Người ta nói từ tiếng kêu tò te này mà thành ra tên gọi tò he.

Người bán tò he ở Hội Am. Ảnh Internet.

Bây giờ thì các con thú nho nhỏ từ loại làm bằng bột cho đến đất sét nung, thổi kêu được hay không kêu được đều gọi chung bằng cái tên tò he. Tôi thử tra trong từ điển tiếng Việt hơi xưa (trước năm 1975), chỉ thấy có Việt Nam Tự điển của Hội Khai Trí Tiến Đức (Hà Nội-1931) giải thích tò he là "đồ chơi của trẻ con, làm bằng bột tẻ hấp chín", và Từ điển Tiếng Việt do Văn Tân chủ biên (Hà Nội-1967) giải thích là "đồ chơi của trẻ em nặn hình loài vật, làm bằng bột tẻ hấp chín và tô màu". mấy quyển từ điển tiếng Việt in trong Nam trước năm 1975, như Việt Nam Tân tự điển của Thanh Nghị, hay Tự điển Việt Nam của Ban Tu thư Khai Trí đều không có chữ Tò he.

Những con tò he làm bằng bột, loại không thổi kêu. Ảnh Internet.

Trên trang Wikipedia ghi nhận, tò he là một loại trò chơi dân gian của trẻ em Việt Nam xuất hiện ở vùng quê, từ miền Bắc không rõ từ lúc nào. Một nơi có truyền thống về nặn tò he  thấy ghi là làng Xuân La, xã Phượng Dực, huyện Phú Xuyên, Hà Nội. Có lẽ ban đầu sản phẩm làm để cúng cho nên có hình dạng là đĩa xôi, nải chuối, mâm cỗ... Sau có thêm hình dáng những con vật như chim, công, gà, trâu, bò, cá, lợn... cho trẻ con chơi nên được gọi là "đồ chơi chim, cò". Có nơi gọi là con bánh, con giống. Ngoài màu sắc được pha từ những loại củ, quả như màu đỏ từ quả gấc, màu vàng từ hoa hòe, bột nghệ, màu xanh từ lá chàm, lá riềng... Cho thêm vào bột nặn mật mía có vị ngọt trẻ con chơi chán có thể ăn được. Sau người ta gắn thêm vào một cái còi nhỏ bằng khúc tre, trúc có gắn cái lá mía thổi te te, tò te, thành ra tên gọi tò he.

Về loại hình tò he nặn bằng bột bên trên, tương tự như ở Việt Nam, tại Nhật cũng là một nghệ thuật truyền thống lâu đời. có tên là Amezaiku.

Những con tò he Nhật Bản. Ảnh Internet.

Nghệ nhân nặn tò he Nhật Bản. Ảnh Internet.

So với những con tò he bằng bột với nhiều màu sắc bên trên, những con tò he bằng đất nung thổi lên nghe tò te tò te của Hội An trông không "bắt mắt" và tinh xảo bằng, nhưng nó cũng có những điểm riêng, đó là nét dân dã, mộc mạc, chân phương mà tôi rất thích. Nó xứng danh với tên gọi tò he hơn những sản phẩm bột màu bên trên.