Những con đường Saigon (2).

                                           Bản đồ Đô Thành SAIGON. Ảnh Internet.

"Những con đường nằm nghe nắng mưa...". TCS.

Sau năm 1975 thì có nhiều con đường ở Saigon đã đổi tên, như ông bạn Bulukhin đã viết trong một comment trước "đám tướng tá của Gia Long chống Tây Sơn đều bị thay đổi". Thay đổi ở đây là đa số những con đường ở Saigon trước năm 1975, mang tên những danh nhân dưới triều Nguyễn đều bị đổi tên, chỉ trừ lại vài ba người hiếm hoi. Các bạn nào lớn tuổi ở Saigon lâu năm chắc đã rõ. Tôi xin kể ra những tên tuổi sau đây, trước hết là các vị vua (theo thứ tự):

- Đường Gia Long: có hai con đường Gia Long, một ở trung tâm thành phố tại quận 1, và một ở tại quận Gò Vấp, đường ở quận 1 nay là đường Lý Tự Trọng. Đường ở quận Gò Vấp nay là đường Nguyễn Văn Nghi. 

- Đường Minh Mạng: có đến ba con đường mang tên Minh Mạng, một ở quận 10, nay là đường Ngô Gia Tự. Đường thứ hai ở quận Phú Nhuận, nay là đường Nguyễn Đình Chính. Đường thứ ba ở quận Gò Vấp nay  là đường Nguyễn Văn Lượng.

- Đường Thiệu Trị: có hai con đường mang tên Thiệu Trị, đường thứ nhất ở quận 6, nay là đường Nguyễn Văn Luông. Đường thứ hai ở quận Phú Nhuận, nay mang tên Trần Hữu Trang. Đường này có một ngôi chợ khá lớn cùng tên.

- Đường Tự Đức: có hai con đường mang tên Tự Đức, một ở quận 1, nay là đường Nguyễn Văn Thủ. Đường thứ nhì ở quận Phú Nhuận, nay mang tên Nguyễn Thị Huỳnh.

 - Đường Đồng Khánh: ở quận 5, nay mang tên Trần Hưng Đạo B, để phân biệt với ông Trần Hưng Đạo A là tên đường phía quận 1. Hichic!

- Đường Thành Thái: ở quận 5, nay là đường An Dương Vương. Đây là vị vua bị người Pháp bắt đưa đi đày ở đảo Réunion ( ở Châu Phi thuộc Pháp) năm 1907. Bốn mươi năm sau (1947) nhà vua được về lại Việt Nam, bị quản thúc tại Saigon. Năm 1951 được về thăm Huế. Mất tại Saigon ngày 24-3 năm Giáp Ngọ (1954), thọ 65 tuổi. Thi hài được đưa về Huế.

- Đường Duy Tân: nằm trên quận 1 và quận 3, nay là đường Phạm Ngọc Thạch. Đây là vị vua lãnh đạo cuộc khởi nghĩa chống Pháp vào năm 1916. Bị bắt cùng năm và bị người Pháp đưa đi đày cũng tại đảo Réunion. Vua Duy Tân từng tham gia trong lực lượng đồng minh chống Phát xít Đức, và mất trong một tai nạn máy bay vào ngày 26-12-1945 tại Bắc Phi. Thi hài nhà vua được mang về Huế an táng cạnh mộ của vua Thành Thái. Đường Duy Tân trước năm 75 là một con đường đẹp tại Saigon, con đường có hai hàng cây sao cao vút, và những ngôi biệt thự kiểu Pháp, đã được nhạc sĩ Phạm Duy đưa vào trong một bài hát với câu: "Con đường Duy Tân cây dài bóng mát/ Buổi chiều khuôn viên mây trời xanh ngát...". Khuôn viên ở trong bài hát là sân trường Đại học Luật nằm trên đường Duy Tân (bây giờ là Đại học Kinh Tế). Ngày xưa thỉnh thoảng những ngày về phép, tôi hay ghé nơi đây rủ bạn bè đi uống cà phê.

- Đường Khải Định: nằm trên địa bàn quận 8 đến giáp ranh Bình Chánh, nay là đường Nguyễn Thị Tần. Khải Định là một vị vua theo Pháp, có một cái gout thẩm mỹ khá lạ lùng.

- Hoàng tử Cảnh: ngoài tên đường là các vì vua, Hoàng tử Cảnh cũng được đặt tên cho một con đường ở Saigon trước năm 1975. Đó là tên một con đường ở quận 8, nay là đường Bùi Minh Trực.

- Hiền Vương Nguyễn Phúc Tần: là vị chúa Nguyễn thứ 4, đường Hiền Vương thuộc địa bàn quận 1, quận 3, nay là đường Võ Thị Sáu.

Trong những vị vua triều Nguyễn được đặt tên đường trước năm 1975 ở Saigon (trừ vua Bảo Đại và ba vị vua tại vị ngắn ngày là Dục Đức, Hiệp Hòa, Kiến Phúc không được đặt tên đường), và ngoại trừ một vị vua duy nhất triều Nguyễn được giữ lại tên đường tại vị trí cũ, đó là tên đường Hàm Nghi tại quận 1, là một con đường lớn thuộc trung tâm thành phố. Có lẽ bởi Vua Hàm Nghi là người chống Pháp rất quyết liệt, nhà vua đã xuất bôn lãnh đạo phong trào Cần Vương chống lại người Pháp. Vua Hàm Nghi đã bị bắt, người Pháp đày ông sang Algérie và ông đã mất tại đây, thọ 71 tuổi.

Tuy nhiên về sau, có lẽ thấy đối xử như thế là bất công với triều Nguyễn, nên khi chỉnh trang quy hoạch lại đô thị thì tên của hai vị vua triều Nguyễn chống Pháp bị bắt đi đày là Thành Thái và Duy Tân, đã được đặt cho những con đường mới mở. Tên vua Thành Thái đã được đặt cho một con đường ở quận 10, gần khu vực trường Đại học Bách Khoa và Cư xá Bắc Hải (Cư xá Sĩ quan Chí Hòa cũ). Tên vua Duy Tân cũng đã được đặt cho 2 con đường nhỏ mở về sau này tại quận Phú Nhuận và Tân Bình.

Cùng với tên đường của các vị vua nhà Nguyễn đã bị thay đổi kể trên, thì đa số các đại thần nhà Nguyễn được đặt tên đường ở Saigon trước năm 1975, cũng đã bị thay đổi. Chẳng hạn đường Lê Văn Duyệt, Nguyễn Huỳnh Đức, Nguyễn Văn Thoại, Thoại Ngọc Hầu, Nguyễn Văn Thành, Trương Vĩnh Ký, Pétrus Ký, Trương Minh Giảng, Trương Minh Ký, Trương Tấn Bửu, Võ Di Nguy, Võ Tánh, Phan Thanh Giản...

Trừ một vài đại thần triều Nguyễn có lẽ do công lao đối với đất nước quá lớn nên tên đường vẫn còn được giữ lại, như Nguyễn Tri Phương vẫn còn giữ lại ở vị trí đường cũ. Đường Nguyễn Hữu Cảnh tại quận 1 đổi thành đường Nguyễn Văn Nguyễn, tuy nhiên ít năm trở lại đây thì tên của vị đại thần nhà Nguyễn có công lớn trong những ngày đầu lập nên miền Nam, đã được đặt lại cho một con đường mới mở nối quận 1 với xa lộ Hà Nội. Đường Nguyễn Hữu Cảnh, một con đường chất lượng quá tệ, và đầy tai tiếng trong việc xây dựng...

Một vi chúa của nhà Nguyễn là Nguyễn Phúc Nguyên (người dân gọi là chúa Phật, chúa Sãi) cũng đã được lấy tên đặt cho một con đường mới mở về sau tại quận 3. Đoạn đường này nguyên trước năm 1975 là đường xe lửa nối từ ga Saigon đến ga Hòa Hưng. Sau dỡ bỏ nhà ga Saigon thành Công viên 23 Tháng 9, gỡ bỏ đường ray từ ga Saigon đến ga Hòa Hưng, và mở rộng đoạn đường xe lửa thành đường Nguyễn Phúc Nguyên...

Có lẽ đây là một chút an ủi đối với con cháu nhà Nguyễn... và cho cả những con người Saigon hoài cổ...

Saigon, Tháng 4 - 2013.