Chữ nghĩa và trách nhiệm.

Bây giờ là thời của Internet, thời của thông tin, tôi nhớ một câu nói đọc được ở đâu đó, đại khái: "Kẻ mạnh là kẻ nắm được nhiều thông tin", sức mạnh "cơ bắp" đã xuống hàng thứ yếu. Chẳng thế mà có nhân vật gì đó (hình như đang "tị nạn chính trị" ở Nga), nắm được nhiều thông tin mật của chính phủ Mỹ tung lên mạng, đã làm cho chính phủ Mỹ khốn đốn.

Mới đây đọc trên mạng chuyện có một đơn vị thực hiện dự án "Danh tướng Việt Nam" (Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam và Bảo tàng Lịch sử Việt Nam thực hiện), ra mắt bốn tác phẩm điêu khắc về các danh tướng Việt Nam xưa nay (Lý Thường Kiệt, Trần Hưng Đạo, Nguyễn Huệ, Đại tướng Võ Nguyên Giáp). Trong phần tóm tắt tiểu sử của Đại tướng Võ Nguyên Giáp đặt dưới tượng trưng bày tại Bảo tàng lịch sử Quân sự Việt Nam, đã ghi chép sai tên, và sai sót về lỗi chính tả viết thường, viết hoa:

Hình ảnh của trang báo mạng Người Đưa Tin (19-2-2014).

Tổng cộng tiểu sử tóm tắt của Đại tướng Võ Nguyên Giáp có tất cả 16 hàng, thì báo mạng Người Đưa Tin gạch đỏ dưới những chữ sai sót của 11 hàng (11/16). Chỉ cần bỏ ra khoảng một phút (1 phút) đọc là bất kỳ ai cũng có thể nhận ra những sai sót này, cái sai sót lớn nhất ngay dòng chữ đầu tiên là sai tên của Đại tướng, Võ Nguyên thay vì Võ Nguyên Giáp, và những sai sót khác như viết hoa, viết thường tùy tiện. Nhà sử học Dương Trung Quốc nói:

"Tôi đã nghe phản ánh việc này rồi. Tôi cũng có một phần trách nhiệm. Cảm ơn các bạn đã có ý kiến để các bạn trong dự án kịp sửa sai. Tuy nhiên, cũng phải thông cảm, các bạn trong dự án tự bỏ tiền túi ra thực hiện. Chỉ có những sai sót về chính tả. Khi biết được sai, các bạn trong dự án đã nhanh chóng sửa chữa.
Đó là sơ suất thì Ban tổ chức sửa ngay chứ có gì mà phải ầm ĩ. Chỉ là sai sót kỹ thuật! Các bạn cũng đã nhận sai rồi, chẳng lẽ lại kiểm điểm hay kỷ luật họ"           

Đúng thực ra câu chuyện này cũng không lớn và chưa có gì ầm ĩ, vừa qua sách ngoại giao của quốc gia xác nhận chủ quyền mà còn in ấn sai con vua thành cháu vua, thì sai sót này là nhỏ. Tuy nhiên về "chuyện nhỏ" này tôi cũng có chút suy nghĩ, là chuyện làm việc bây giờ. Trong quyển Hồi ký của mình, học giả Nguyễn Hiến Lê có nhắc đến cái thói "vô trách nhiệm" thường thấy trong xã hội ngày nay. Cũng có thể như lời của một người sáng lập viên "Hội quán di sản", đơn vị thực hiện dự án, "Theo anh, do quá trình chuyển lý lịch đại tướng từ dạng văn bản sang đồ họa, ra phim rồi in, phông chữ bị nhảy nên xảy ra sai sót. Thời gian thực hiện trong 3 ngày khá gấp nên khâu kiểm duyệt trước khi ra mắt chưa được cẩn trọng".

Đây chỉ là những lời biện hộ yếu ớt, ngụy biện cho cái "vô trách nhiệm" thường thấy. Thế người thực hiên thao tác không đọc lại những gì mình làm? Rồi khi đem ín ấn không có ai kiểm tra lại xem in cái gì? Trước khi treo thông tin lên trước bàn dân thiên hạ cũng không có một ai ghé mắt xem treo cái gì? Không ai có trách nhiệm kiểm tra lại việc đã làm? Viết ghi thiếu cả tên của một danh tướng hiện đại chưa đến ngày giỗ đầu? Rồi kiểu muốn viết hoa và viết thường tùy hứng trong một văn kiện trưng ra cho mọi người đọc, cứ làm như người viết chưa học hết cấp 2. Sau hết là điều mà bấy lâu những người ngoại quốc, hay người Việt ra nước ngoài lâu năm về nước thường nhận xét, là người Việt thường rất dở trong "phối hợp công việc", "phối hợp nhóm", một nhóm làm một công việc chung thường "mạnh ai nấy làm", điều này sẽ cho hiệu quả không cao, tệ hơn là "người này làm thì người kia phá" (như câu chuyện trên). Trong những môn thể thao cá nhân như bơi lội, điền kinh, cờ vua, cầu lông... giờ đây ta đã dần vươn lên, nhưng những môn tập thể như bóng đá, bóng chuyển, bóng rổ... thường thua người xa, cho dù chúng ta có những cá nhân chơi tốt. Và khi có sai sót thường lấp liếm như lời của một sáng lập viên dự án trên đổ lỗi cho... tại cái máy, và thời gian gấp gáp.

Chuyện này làm tôi nhớ đến một chuyện tôi đọc cũng mới đây trên mạng, một tác giả có sách in có dịp họp báo than thở về quyển sách của mình do một nhà xuất bản có tiếng in (NXB Văn Học), tất cả những chữ "vô" trong sách bị sửa thành chữ "vào". Thôi thì chữ "vô" nếu dùng có nghĩa là "vào" (ra, vào) sửa cũng đành, còn ở đây có những chữ "vô" trong "hư vô", "vô nghĩa", "vô chừng"..., cũng đều bị sửa thành... vào hết, thế là hỏng cả một quyển sách... Đọc nghe rất khôi hài. Vài hôm sau thấy có thông tin của NXB sẽ cho thâu hồi sách và in lại, dĩ nhiên là cũng bởi lỗi của... computer, tại cái máy hết!

Bao giờ thì người mình mới có thói quen "có trách nhiệm" trong công việc?