Chủ nhật cuối tháng.

Bến xe Lục Tỉnh năm xưa ở Sài Gòn. Ảnh Internet.

Tự nhiên hôm nay tôi lại nhớ đến một đoạn trong bài "Học thuộc lòng" của thuở tiểu học:

"Sài Gòn có Bến Chương Dương

Có Dinh Độc Lập có đường Tự Do

Có Chợ Quán có Cầu Kho

Bến xe Lục Tỉnh con đò Thủ Thiêm".

Trong bài học thuộc lòng trên là những nơi chốn quen thuộc đối với những ai đã từng gắn bó lâu năm với Sài Gòn. Bến Chương Dương, Chợ Quán (cũng còn gọi là chợ Tân Cảnh), và Cầu Kho là những địa danh xưa vẫn còn đó. Họ đạo Chợ Quán (thành lập năm 1723), là một họ đạo lâu đời vào bậc nhất ở miền Nam cùng với nhà thờ Chợ Quán. Nơi đây cũng có phần mộ của nhà bác học Trương Vĩnh Ký, một học giả có tài, nổi tiếng ở miền Nam xưa kia. Sách Gia Định thành thông chí của Trịnh Hoài Đức chép, vào đời vua Lê Hiển Tông (1770), hổ dữ xuất hiện tại Chợ Quán, quan quân không làm gì được, may nhờ 2 thày trò nhà sư Hồng Ân và Trí Năng giỏi võ nghệ đánh đuổi. Còn Cầu Kho cũng ở cách Chợ Quán không xa, kho ở đây theo học giả Vương Hồng Sển là kho cẩm thảo chứa lương thực thu thuế của nhà nước. Cũng theo cụ Vương thì Cầu Kho là một trong hai nơi vào năm 1623, chúa Nguyễn đã điều đình với vua Cao Miên để lập nên Sở thu thuế ở Sài Gòn, đánh dấu bước đầu lập nền cai trị của Vương triều nhà Nguyễn ở miền Nam.

Dinh Độc Lập, đường Tự Do vẫn còn đó nhưng đã thay tên (cũng như cái tên của đất Sài Gòn quen thuộc mấy trăm năm cũng đã thay đổi).

Bến xe Lục Tỉnh, con đò Thủ Thiêm theo thời gian cũng chỉ còn trong ký ức. Có những thay đổi theo thời gian, theo năm tháng, nhưng cũng có những thay đổi theo thời cuộc, theo thời thế, dù con người có muốn hay không. Cuộc sống vốn như thế, không thể khác.

Thủ Thiêm là vùng đất nay thuộc quận 2 ở Sài Gòn, cách trung tâm Sài Gòn chỉ một con sông. Trước năm 1975 thì vùng này còn mênh mông sông nước như một vùng quê Nam bộ, nhà cửa lèo tèo chứ không sầm uất nhộn nhịp như bây giờ. Trong sách vở vẫn còn truyền tụng câu ca dao:

Bắp non mà nướng lửa lò,

Đố ai ve được con đò Thủ Thiêm.

Bắp non ngọt lịm mới hái mà nướng bằng lửa lò (lò than) còn nóng hổi, quết thêm miếng mỡ hành nữa... rồi cạp lúc trời se lạnh thì hết sảy, đi ăn cao lầu Chợ Lớn cũng không bằng. Còn "ve" trong "ve gái" là phương ngữ Nam bộ có nghĩa là tán gái, cua gái, dê gái, o gái... Từ "ve" này có lẽ là nói gọn của chữ "ve vãn".

Nhưng tại sao lại là "ve con đò", dĩ nhiên đây chỉ là cách nói ẩn dụ, chính xác là "ve cô lái đò", có lẽ cô lái đò dân Thủ Thiêm ngày xưa trên sông Sài Gòn rất khó tính, cho nên mới "Đố ai ve được con được con đò Thủ Thiêm", mà con gái khó "ve" thì thường là con gái đẹp. Một cách ví von là cô gái chèo đò Thủ Thiêm ngày xưa là cô gái đẹp chăng?

Sau cùng là Bến xe Lục Tỉnh. Dĩ nhiên là bây giờ Bến xe Lục Tỉnh đã trở thành quá khứ đối với người dân Sài Gòn. Bến xe Lục Tỉnh ngày xưa nằm trọn chiều dài của con đường Trương Vĩnh Ký, ở khu vực Ngã Bảy quận 10, từ ngã ba Trần Quốc Toản (bây giờ là đường 3 Tháng 2, quận 10), giáp với Việt Nam Quốc Tự (khu vực nhà hát Hòa Bình bây giờ), đến giáp đường Nguyễn Trãi quận 5. Con đường có Bến xe Lục Tỉnh ngày trước là đường Trương Vĩnh Ký, sau 1975 đổi thành đường Lê Hồng Phong. Sài Gòn ngày xưa cũng có ngôi trường trung học công lập nổi tiếng là trường Trung họcTrương Vĩnh Ký (người Sài Gòn thường gọi là trường Pétrus Ký), ở gần đường Trương Vĩnh Ký, ngôi trường này sau 1975 cũng đổi thành trường Lê Hồng Phong. Dân Sài Gòn nói ông Trương Vĩnh Ký đã bị ông Lê Hồng Phong "nốc ao" toàn tập.

Có điều khá lý thú là từ " Bến xe Lục Tỉnh" được người cố cựu Sài Gòn gọi từ trước năm 1975, có nghĩa là "Bến xe đi sáu (6) tỉnh", sáu tỉnh ở đây là sáu tỉnh thuộc Nam kỳ, được đặt từ năm 1832 thời vua Minh Mạng, tồn tại trong vòng 30 năm (đến năm 1862) bao gồm:

- Ba tỉnh miền Đông Nam bộ: 1/- Tỉnh Phiên An (năm 1833 đổi thành Tỉnh Gia Định), tỉnh lỵ là Gia Định. 2/- Tỉnh Biên Hòa, tỉnh lỵ là Biên Hòa. 3/- Tỉnh Định Tường, tỉnh lỵ là Mỹ Tho.

- Ba tỉnh miền Tây Nam bộ: 1/- Tỉnh Vĩnh Long, tỉnh lỵ là Vĩnh Long. 2/- Tỉnh An Giang, tỉnh lỵ là Châu Đốc. 3/- Tỉnh Hà Tiên, tỉnh lỵ là Hà Tiên.

Đến năm 1900, sau khi đã chiếm đươc Nam kỳ lục tỉnh người Pháp đã đổi lục tỉnh thành hai mươi tỉnh, và sau đó các tỉnh thành Nam bộ đã nhiều lần thay đổi qua các thời kỳ, nhưng khi sau này Bến xe đi các tỉnh đươc lâp tại đường Trương Vĩnh Ký như kể trên, thì người dân Sài Gòn vẫn dùng từ "lục tỉnh" để gọi là "Bến xe Lục Tỉnh".

Bến xe Lục Tỉnh hoạt động đến sau 1975 thì bị dẹp bỏ (hình như khoảng thập niên 1980, tôi không nhớ rõ năm nào).

Thời tiết vào cuối năm, ngồi nhâm nhi ly cà phê, tự nhiên nhớ lại ngày xưa.