Diễu binh hay Diễn binh?

Ảnh Internet.

Có người hỏi tôi bây giờ thấy trên báo chí, truyền hình hay viết hoặc nói là "diễu binh", chẳng hạn như "diễu binh chào mừng quốc khánh 2-9", trong khi ngày trước (trước năm 1975) ở Saigon lại dùng từ "diễn binh" chứ không phải là "diễu binh", và thường dùng từ "diễu" trong những hoạt động bình thường (không trang trọng) như khi nói "Tôi đi diễu phố" (dạo phố, cũng còn gọi là bát phố), chứ không nói "Tôi đi diễn phố". Trẻ con lòng vòng quanh quẩn trước mặt người lớn hay bị nạt "đừng có diễu như thế, chóng cả mặt".

Nghe nói tôi mới để ý điều này. Đúng, trước đây tôi ở Saigon cũng chỉ nghe nói "diễn binh" như "diễn binh ngày quốc khánh", "diễn binh ngày quân lực" đối với các đơn vị quân đội, còn đối với các đơn vị dân sự người ta nói "diễn hành" chứ không nói "diễu hành".

Tôi thử tra trong sách thì thấy chữ "diễn" 演 là từ Hán-Việt, ở vấn đề đang nói có nghĩa đại khái là phô diễn, thao diễn... Việt Nam Tự điển (Lê Văn Đức - Lê Ngọc Trụ, Khai Trí xuất bản tại Saigon 1971) giải thích diễn binh: đt. Phô bày lực lượng binh đội và vũ khí trong một cuộc lễ: Đi coi diễn binh. Diễn binh 演 兵 là từ Hán-Việt. Còn "diễu"      (trong từ điển mạng đưa ra 3 từ) là từ Nôm, cũng Việt Nam Tự điển của Lê Văn Đức - Lê Ngọc Trụ, giải thích diễu đt. Rểu, lượn quanh, qua lại, đi nhởn nhơ. Trong giải thích từ "diễu binh", tự điển này viết diễu binh đt. cũng như diễn binh, điều khiển binh lính mang súng đi biểu diễn. Diễu binh là một từ Nôm đi đôi cùng một từ gốc Hán-Việt.

Xa hơn nữa Đại Nam Quấc âm Tự vị cũng giải thích diễn binh và diễu binh với ý nghĩa tương đương. Như vậy ta thấy hai từ diễn binh và diễu binh có ý nghĩa như nhau, trước đây ở miền Nam quen dùng diễn binh, trong khi miền Bắc quen dùng diễu binh.