Một câu truyện Nhật.

Vào mùa xuân tháng 4 và tháng 5 là mùa hoa anh đào nở tại Nhật Bản, tôi có một người quen đang du lịch ở Nhật Bản để chụp hoa anh đào. Tôi có vào Facebook xem những hình ảnh hoa anh đào được đưa lên, tuyệt đẹp. Hoa anh đào mà người Nhật gọi là Sakura là quốc hoa của nước Nhật, mùa hoa anh đào nở cả nước Nhật chìm trong một màu hồng phấn, và người Nhật tổ chức những lễ hội chào đón hoa anh đào trên khắp đất nước. Truyền thuyết Nhật Bản cho rằng Sakura là từ tên của nữ thần Konohana Sakuya Hime, một vị thần được nhắc đến trong lịch sử Nhật Bản, theo truyền thuyết vị nữ thần này là người đã gieo hạt giống cây hoa anh đào trên núi Phú Sĩ. Hình ảnh của hoa anh đào đã được đúc trên đồng tiền xu 100 yên Nhật . Theo ngôn ngữ nhà Phật thì hoa anh đào là biểu tượng của sự vô thường.

Hoa anh đào Nhật Bản. Ảnh Internet.

Đồng tiền xu 100 yên của Nhật có hình hoa anh đào. Ảnh Internet.

Nước Nhật là một đất nước khá kỳ lạ, là môt nước có nền kinh tế hiện đại, hùng mạnh vào bậc nhất trên thế giới, họ sản xuất ra rất nhiều hàng hóa thiết yếu cho nền văn minh của con người, từ nồi cơm điện, máy xay trái cây, chảo không dính dùng trong nhà bếp, đến máy chụp ảnh, máy nghe nhạc bỏ túi khi đi du lịch, những thiết bị điện tử trang bị cho văn phòng, cho đến những chiếc xe hơi "de luxe"... Nhưng đồng thời họ vẫn giữ được những truyền thống cổ xưa. Theo thống kê, 60% người dân Nhật vẫn tôn trọng và gìn giữ những gì thuộc nếp sống cổ truyền... Người lãnh đạo của họ vẫn cúi rạp người xin lỗi công chúng hoặc từ chức, nếu có những sai sót trong ngành họ lãnh đạo.

Người ta thường nói tới Tính cách Nhật, hay Tinh thần Nhật. Có quá nhiều thứ tạo nên điều này. Theo Thần đạo - hệ thống tín ngưỡng của người Nhật, dân tộc Nhật là hậu duệ của nữ thần Mặt trời Amaterasu, người sinh ra vị Thiên Hoàng huyền thoại Zimmu, lên ngôi vào năm 660 trước CN. Chính vị hoàng đế này mở đầu cho các triều đại Thiên hoàng Nhật Bản, thay nhau trị vì xứ sở suốt từ đó cho tới bây giờ. Chịu ảnh hưởng của Trung Hoa, những tôn giáo chính của họ xưa nay là Đạo giáo, Nho giáo, Phật giáo... hòa cùng với Thần đạo... tạo nên tính một tính cách rất riêng biệt, chi phối toàn bộ đời sống của người dân Nhật.

Đạo giáo của Lão Tử đưa họ trở về hòa với thiên nhiên, mùa xuân họ ngắm hoa anh đào, đến mùa thu, hay trong những đêm hè, người Nhật lắng nghe tiếng những con dế, tiếng côn trùng, ếch nhái..., hay tiếng ve kêu, họ đánh cờ hay đàm đạo bên ấm trà theo phong cách trà đạo bên khu vườn Nhật. Sang mùa đông họ lặng yên ngắm những bông tuyết rơi...

Đạo Khổng của Khổng Tử cho họ lòng trung thành, tôn sư trọng đạo, chữ tín luôn là điều được người Nhật Bản đặt lên hàng đầu, các thế hệ sau cũng luôn luôn tôn kính thế hệ đi trước, và họ sống có trách nhiệm với đất nước, với cộng đồng... Phật giáo của Đức Thích Ca lại cho họ tính kham nhẫn. Người Nhật giỏi chịu đựng, họ không hay than van, rất can trường nhưng không nổi loạn. Phật giáo theo đuổi mục đích đạt ngộ, không có mục tiêu nào khác của người Phật tử là đạt đến giác ngộ, hòa mình làm một với đức Phật, người Thày vĩ đại của họ hơn hai ngàn năm trước.

Nhưng người Nhật không chỉ "hòa làm một với đức Phật", mà như đã nói họ còn "hòa làm một với thiên nhiên". Zen (Thiền) của tiếng Nhật là từ tiếng Trung Hoa Chian, và từ Chian thì bắt nguồn từ Dhyàna tiếng Phạn Sanscrit có nghĩa là tĩnh lặng, chiêm nghiệm, đem hết tâm trí để phát giác những chân lý sâu xa... Ở vào thế kỷ XVII nhà thơ Matsuo Basho (1644-1694), cũng là một thiền sư với thể thơ cổ Haiku cô đọng Nhật Bản, đã dùng ngôn ngữ để vẽ nên bức tranh thiên nhiên, bàng bạc hơi thở của thiền:

Trên cành cây trụi lá
một con quạ đậu, cô liêu.
chiều thu.

Hay một bài thơ khác:

Vắng lặng bốn bề
tiếng ve khẽ ngân
thấm vào lòng đá.

Một đức tin, một tôn giáo cổ xưa của người Nhật là Thần đạo, với Thái Dương Thần Nữ, là trung tâm của Thần giáo. Thần đạo, con đường của những vị thần, cũng đã chi phối và làm nên tinh thần Nhật. Thần đạo không có những điều răn, cũng không có những điều luật buộc phải theo. Người theo Thần giáo không quan tâm đến khái niệm kiếp sau, cũng không cầu nguyện cho một hạnh phúc tương lai, những thứ có vẻ mơ hồ. Người Nhật đi đến những ngôi đền thờ Thần đạo để cầu nguyện cho những thứ rõ ràng trong cuộc sống, như thực phẩm, phúc lợi quốc gia, hay hạnh phúc của ngày hôm nay... Thần giáo không có những hình ảnh của những vị thần cụ thể như những tôn giáo khác, mà sử dụng biểu tượng của các vị thần. Trên kệ thờ thần là những bài vị, hay những mảnh giấy ghi tên những vị thần mà họ tôn kính...

Một đức tính nữa đã làm nên Tính cách Nhật, và Tinh thần Nhật, đó là tính kỷ luật. Mấy năm trước đây, khi nhiều nơi tại Nhật Bản bị sóng thần tàn phá. Thế mà họ vẫn giữ vững được tinh thần nhờ tính kỷ luật, không hề có cướp bóc, không hề có rối loạn... Thế chiến thứ hai chấm dứt, có một câu chuyện về một nhóm lính Nhật tại Phi Luật Tân đã nói lên tính kỷ luật cao độ của họ.

Giữa tháng 3-1974, gần 30 năm sau ngày thế chiến thứ hai chấm dứt, một đơn vị nhỏ quân Nhật đã tham chiến tại Phi Luật Tân từ trước năm 1945 mới chịu ra hàng tại đảo quốc này. Đơn vị chỉ còn sống sót có mỗi mình viên chỉ huy là thiếu úy Onoda. Sự việc được cả thế giới biết đến lúc bấy giờ, qua nhà báo Yuri Bandura, câu truyện đại để như sau:

Cuối năm 1944, chỉ huy trưởng các đơn vị đặc nhiệm Nhật ở Phi Luật Tân là thiếu tá Taniguchi, giao một nhiệm vụ cho thiếu úy Onoda:

- Anh phải đưa toàn đội đến ẩn náu trong các rặng núi hiểm trở trên đảo Lubang. Mục đích là tiến hành các hoạt động phá hoại và thu thập các tin tức của đối phương. Mai kia, khi quân ta trở lại Lubang, hoạt động của anh sẽ là hỗ trợ cho cuộc đổ bộ. Nhiệm vụ là tôi hạ lệnh, ngoài tôi ra không có bất cứ viên chỉ huy nào được bãi lệnh.

Thế là Onoda đã đem  đơn vị do anh chỉ huy đến hòn đảo Lubang đầy rừng rậm, nhóm biệt kích nhỏ của anh gồm có anh, thiếu úy Onoda, hạ sĩ Shimada và hai binh nhất Akatsu và Kotsuda. Tất cả nhóm quân nhân Nhật Bản bốn người ấy đã chiến đấu suốt nhiều năm sau đó, từ khi chiến tranh chấm dứt. Người đầu tiên bị loại là binh nhất Akatsu vào mùa xuân năm 1951, anh ta ra hàng. Ba năm sau, vào tháng 5-1954 trong một trận đụng độ với một đơn vị du kích Phi Luật Tân, hạ sĩ Shimada tử trận. Mười tám năm sau, năm 1972 binh nhất Kotsuda bỏ mạng sau một cuộc giao tranh với một toán tuần tiễu địa phương. Đơn vị chỉ còn mỗi một mình thiếu úy Onoda. Và chiến tranh chỉ thật sự chấm dứt với thiếu úy Onoda vào ngày 10-3-1974, tức 29 năm 3 tháng sau ngày anh nhận lệnh của thiếu tá Taniguchi.

Cuộc chiến đã chấm dứt với thiếu úy Onoda ra sao?

Tháng 3-1946. Một toán lính Mỹ đã dắt theo một quân nhân Nhật, họ mang theo loa phóng thanh đi lùng sục khắp rừng núi của đảo Lubang, loan tin Nhật Bản đã đầu hàng. Bốn mươi thủy quân lục chiến Nhật trốn tránh đã ra hàng. Nhưng nhóm của thiếu úy Onoda vẫn tiếp tục chiến đấu.

Sau khi binh nhất Akatsu ra hàng vào năm 1951, và hạ sĩ Shimada đã tử trận, tháng 5-6/1954 phía Nhật đã cho một đoàn đại biểu sang đảo Lubang để tìm cách cứu Onoda và Kotsuda. Họ đem theo cả thân nhân và đồng đội cũ của hai người. Suốt 3 tuần họ đi khắp rừng núi Lubang nhưng không có kết quả. Từ tháng 5 đến tháng 12/1956 thêm 3 nhóm tìm kiếm nữa, trong đó có cả em ruột thiếu úy Onoda, viên thiếu úy Onoda nghe được những lời kêu gọi của người em nhưng vẫn im lặng. Sau khi binh nhất Kotsuda tử trận năm 1972, từ rháng 11-1972 đến tháng 4-1973 bốn đoàn tìm kiếm nữa đã sang đảo Lubang. Lần này có cả thân sinh Onoda theo, ông đã già được cõng đi khắp rừng núi Lubang, vừa gọi con vừa ngâm một bài haiku cổ với hy vọng con mình sẽ động lòng:

Bao hoài niệm
Đã trỗi dậy trong lòng ta, xao xuyến
Ôi, những cành đào vườn cũ rộ hoa!

Nhưng một lần nữa thiếu úy Onoda, lúc ấy chỉ còn một mình vẫn im lặng.

Cuộc chiến đấu của người lính Onoda lúc ấy đã về già có lẽ sẽ tiếp tục cho đến khi ông mất, nếu như không tình cờ gặp một du khách Nhật trẻ tuổi. Trong cuộc trò chuyện ông tuyên bố ông sẽ còn tiếp tục chiến đấu để thi hành nhiệm vụ đã được giao phó gần 30 năm trước bởi thiếu tá Taniguchi, người chỉ huy và hạ lệnh cho ông. Người du khách trẻ Nhật Bản trở về nước. Lần này người ta phái một phái đoàn nữa, may mắn thay là trong đoàn có viên thiếu tá Taniguchi, người đã ra lệnh cho thiếu úy Onoda gần 30 năm trước.

Vào một buổi chiều tháng 3-1974, viên thiếu tá Taniguchi đã tìm được thiếu úy Onoda trên một cao điểm hiểm trở và bãi bỏ lệnh cũ. Lúc ấy viên thiếu úy Onoda mới buông khẩu súng trường cũ kỹ xuống đất. Ông chấp hành mệnh lệnh từ người chỉ huy cũ. Cuộc chiến tranh thế giới lần thứ hai tới giờ phút đó mới thực sự chấm dứt với ông.

Tính kỷ luật của người lính Thiên Hoàng năm xưa thật đáng nể phục... Đấy cũng là một yếu tố chính để làm nên một đất nước Nhật như chúng ta đã thấy ngày nay...


Tham khảo:

- Người Nhật, V. Pronikov, I. Ladanov, Đức Dương biên soạn, NXB Tổng Hợp TP. HCM - 2004.
- Những tôn giáo lớn trong đời sống nhân loại, TS. Floyd H. Ross & GS. Tynette Hills, dịch giả Thích Tâm Quang, NXB Tôn giáo - 2007.
- Nghệ thuật Zen, Stephen Addiss, người dịch Tư Tam Định, NXB Văn hóa Thông tin - 2001.