Tra từ sách.

                                                      Ảnh Internet.

Cuối tuần ghé siêu thị cùng bà xã mua ít đồ dùng lặt vặt trong nhà, tôi nghe hai ông bà kia đi mua hàng than với nhau cái gì bây giờ cũng mắc mỏ quá, chai dầu ăn mấy năm trước có mười mấy ngàn bây giờ mắc gấp đôi gấp ba, đến ba, bốn chục ngàn. Tôi chợt nhớ ngày xưa các cụ tôi là dân di cư từ miền Bắc vào Nam, các cụ không nói mắc mỏ mà dùng từ đắt hoặc là đắt đỏ, chẳng hạn các cụ nói món hàng này đắt quá, hoặc là hàng họ bây giờ đắt đỏ quá (hàng họ chứ không phải hàng hóa). Vậy có vẻ như đắt hay đắt đỏ là phương ngữ của miền Bắc, còn mắc hay mắc mỏ là phương ngữ của miền Nam.

Về nhà lẩn thẩn tôi thử tra lại vài quyển từ điển về hai từ mắc, mắc mỏ, và đắt, đắt đỏ mới thấy có điều thú vị. Từ Hán-Việt không có chữ mắc và mắt. Đại Nam Quấc Âm Tự Vị của Huỳnh Tịnh Paulus Của xuất bản năm 1895, được coi là quyển từ điển tiếng Việt phương ngữ miền Nam xưa nhất thì chỉ có từ mắt (mắt với chữ t chứ không phải c) mới đồng nghĩa với chữ đắt. Thoạt đầu tôi nghĩ chắc ngày xưa ông Huỳnh Tịnh Paulus Của là người Nam Bộ, nên sai chính tả ở chữ c thành ra t như chúng ta thường thấy. Giở quyển tiếp theo là Việt Nam Tự Điển của Ban Văn Học Hội Khai Trí Tiến Đức xuất bản năm 1931 tại Hà Nội (bản in lại ở Saigon năm 1967) được coi là quyển từ điển phương ngữ miền Bắc, lạ thay cũng ghi nhận mắt có nghĩa là đắt, mua cái này mắt quá. Tiếp tục một quyển từ điển tiếng Việt khá xưa nữa là Việt Nam Tân Từ Điển của Thanh Nghị do Nhà xuất bản Thời Thế xuất bản tại Saigon năm 1952 cũng ghi nhận mắt có nghĩa là đắt, không rẻ. Rồi đến Tự điển Việt Nam của Ban Tu Thư Khai Trí in tại Saigon năm 1971 ghi nhận mắt: đắt, và mắt mỏ là đắt đỏ, đời sống mắt mỏ. Từ điển Từ và Ngữ Việt Nam của Nguyễn Lân, do Nhà xuất bản TP HCM xuất bản năm 2000 cũng ghi nhận mắt: đắt. Từ điển Từ cổ của Vương Lộc do Trung Tâm Từ Điển Học, Nhà xuất bản Đà Nẵng in lần thứ hai năm 2002 cũng ghi mắt là đắt, và mắt mỏ là đắt đỏ.

Không riêng gì từ điển tiếng Việt, những từ điển Việt-Pháp xưa xuất bản tại miền Nam, như quyển Từ điển Việt-Pháp Phổ Thông của Đào Văn Tập, do nhà sách Vĩnh Bảo Saigon in năm 1953, Việt- Pháp Từ điển của Đào Đăng Vỹ, tác giả xuất bản tại Saigon năm 1961, hai quyển này cũng chỉ ghi nhận từ mắt, có nghĩa là đắt, dịch sang tiếng Pháp là cher. Từ điển Việt-Anh của Nguyễn Văn Khôn do Nhà xuất bản TP HCM ấn hành năm 1991 cũng giải nghĩa chữ mắt sang tiếng Anh là đắt: Expensive, dear, costly.

Như vậy chúng ta có thể thấy từ mắt, mắt mỏ, đồng nghĩa với từ đắt, đắt đỏ, là cách dùng chung cho cả hai miền Nam, Bắc. Tôi tiếp tục tra thêm một vài quyển từ điển tiếng Việt nữa, như quyển Từ điển Tiếng Việt của Trung Tâm Từ Điển Học, Hoàng Phê chủ biên, do Nhà xuất bản Đà Nẵng xuất bản năm 1997 (bản in lần thứ 5, đợt 3), ghi nhận cả hai mục từ mắt và mắc, đều có nghĩa là đắt. Trong quyển Chính tả tiếng Việt cũng do Hoàng Phê chủ biên cùng nơi xuất bản in năm 1999, cũng đều ghi nhận cả hai từ mắt và mắc là đắt. Tuy nhiên đến quyển Từ điển Tiếng Việt của Viện Ngôn Ngữ, do Nhà xuất bản Từ điển Bách Khoa xuất bản năm 2007 thì không còn hai từ mắt và mắc với ý nghĩa là đắt. Cho đến quyển từ điển Từ và Ngữ Nam Bộ của TS Huỳnh Công Tín, do Nhà xuất bản Chính Trị Quốc Gia ấn hành năm 2009, là một quyển từ điển phương ngữ Nam Bộ, thì chỉ ghi nhận từ mắc (với chữ c phía sau) có nghĩa là đắt, giá cao hơn mức bình thường. Quyển Chính tả tiếng Việt do Ngô Thanh Loan-Nguyễn Tam Phù Sa biên soạn, Nhà xuất bản Lao Động in năm 2008 cũng thế, chỉ có từ mắc là đắt, mắc viết với chữ c.

Qua tra cứu trên đây, tôi thấy viết đúng chính tả phải là mắt, mắt mỏ, chứ không phải là mắc, mắc mỏ. Nhưng hiện nay người ta chỉ còn viết mắc, mắc mỏ, đồng nghĩa với đắt, đắt đỏ, không thấy dùng từ mắt, mắt mỏ nữa. Và người miền Nam hay dùng từ mắc, mắc mỏ hơn người gốc miền Bắc. Điều này tôi nghĩ là do cách phát âm của người miền Nam, thường phát âm lẫn lộn chữ t và chữ c cuối của từ, và lâu ngày đã trở thành quen, sách vở bây giờ đã ghi nhận theo cách phát âm ấy. Người miền Nam phát âm như thế đã cả trăm năm nay, nhưng sách vở ngày xưa, hoặc gần đây, với người hiểu biết, cẩn trọng, vẫn ghi nhận đúng cách viết, còn sách vở bây giờ thì cứ theo cách phát âm mà "phang", cho nên tôi thấy sách mới bây giờ viết rất cẩu thả, hời hợt, xuất bản nhiều đầu sách, trong nhiều lãnh vực, đề tài, nhưng sai hoặc thiếu sót be bét. Cái ẩu, gian dối, làm lấy có, lấy được hiện diện khắp nơi, đường chưa đi đã hỏng, đập thủy điện chưa khánh thành đã vỡ, những cuộc thi ảnh, văn học thì lần nào cũng lùm xùm việc đạo ảnh, đạo văn, đạo thơ...

Đấy là nói về chữ mắc, thế còn chữ mỏ trong cụm từ mắc mỏ? Trong những quyển sách tôi nêu bên trên thì đại khái tất cả đều giảng nghĩa mỏ có mấy nghĩa như mỏ chim, mỏ ác, mỏ khoáng sản... Riêng quyển Từ điển Từ cổ của Vương Lộc giải nghĩa mỏ (động từ) là mắng mỏ với câu trích từ Phạm Công tân truyện "chớ thì tao hỏi những người mỏ bay". Đại Nam Quấc Âm Tự Vị, có viết thêm mỏ là tiếng trợ từ, và trong quyển Từ điển Từ láy tiếng Việt do Hoàng Văn Hành chủ biên, của Viện Ngôn Ngữ Học, Nhà xuất bản Khoa học Xã hội xuất bản năm 1998, thì ghi nhận mỏ là từ láy trong mắc mỏ. Như thế chữ mỏ trong mắt mỏ, mắc mỏ, chỉ là tiếng trợ từ, và là từ láy.


Tham khảo:

- Những sách đã dẫn.