Tên vài đường phố ở Sài Gòn.

Ảnh Internet.

Có một bạn tên trên mạng là Hang Cao có lẽ còn trẻ, vào một trang cũ của tôi nói về đường phố Sài Gòn, xem và hỏi tôi bác có thể cung cấp cho bạn lịch sử tên vài con đường ở Sài Gòn không? Cụ thể là những đường Hàm Tử, Tản Đà, Hồng Bàng, Hùng Vương. Đây là những con đường quen thuộc xưa của Sài Gòn. Tôi có được một số sách vở, tài liệu nói về đường phố, nên tra cứu giúp cho bạn. Tôi sẽ kể lần lượt từng đường theo thứ tự a, b, c.

- Hàm Tử: tên đúng là Bến Hàm Tử, nằm dọc theo bờ kênh Tàu Hũ thuộc địa bàn các phường 1, 5, 10 quận 5. Bắt đầu từ Bến Chương Dương giáp với đường Nguyễn Văn Cừ đến Bến Trần Văn Kiểu, giáp với đường Hải Thượng Lãn Ông, dài khoảng 1km890, tính từ phía trung tâm thành phố trở đi qua các ngã tư Nguyễn Biểu và cầu Chữ Y, các ngã ba Trần Bình Trọng, Huỳnh Mẫn Đạt, Nhiêu Tâm, Đào Tấn, Trần Tuấn Khải, An Bình, Nguyễn Văn Đừng, Nguyễn Tri Phương, Ngô Quyền, Đặng Thái Thân, Đường lưu thông 2 chiều.

Bến Hàm Tử thuộc loại đường xưa nhất vùng Chợ Lớn. Thời Pháp thuộc mang tên Route Basse sau đồi thành Quai de Chợ Quán. Từ ngày 28-01-1952 chính quyền Bảo Đại đổi thành Bến Ngô Quyền. Từ ngày 22-3-1955 chính quyền Sài Gòn (thời TT Ngô Đình Diệm) đổi thành Bến Hàm Tử cho đến nay.

Bến Hàm Tử là tên một xã thuộc phủ Khoái Châu, tỉnh Hưng Yên (Hải Hưng), nằm bên bờ sông Hồng. Xưa là một vùng đất hiểm trở, có bến đò qua sông được coi như một cửa ải nên còn gọi là Hàm Tử quan. Địa danh này đã đi vào lịch sử của dân tộc trong cuộc chiến tranh chống quân Nguyên Mông lần thứ nhì. Hàm Tử quan là nơi tháng 4 năm Ất Dậu (1285) vua Trần Nhân Tông sai các tướng đón đánh quân Mông Cổ, Toa Đô bị chém chết mở đầu cho các thắng lợi kế tiếp. Thượng tướng Trần Quang Khải làm bài thơ chiến thắng có hai câu: Đoạt sáo Chương Dương độ/ Cầm hồ Hàm Tử quan.

Trên đường Bến Hàm Tử có Bệnh viện Chợ Quán và Trung tâm sức khoẻ tâm thần, là hai cơ sở y tế lâu đời của TP.

- Hồng Bàng: đường Hồng Bàng đi qua các phường 11, 14, 15 quận 5. bắt đầu từ giao điểm các đường Hùng Vương và An Dương Vương nơi công viên Chi Lăng, cho đến đường Nguyễn Thị Nhỏ, dài khoảng 1km260, tính từ trung tâm TP qua các ngã 4 Ngô Quyền, ngã 3 Đặng Thái Thân, các ngã 4 Lý Thường Kiệt, Triệu Quang Phục, các ngã 3 Lương Nhữ Học (tên đúng trong sách sử là Lương Như Hộc), Châu Văn Liêm, các ngã 4 Phùng Hưng, Đỡ Ngọc Thạnh, Dương Tử Giang, các ngã 3 Học Lạc, Phú Hữu, Phú Giáo, ngã 4 Hà Tôn Quyền, và ngã 3 Xóm Vôi. Đường lưu thông 1 chiều theo hướng Nguyễn Thị Nhỏ đến An Dương Vương Vương (từ ngoài vào trung tâm TP).

Đường Hồng Bàng cũng thuộc loại đường rất xưa của Sài Gòn - Chợ Lớn, thời thuộc Pháp mang tên đường số 4, đổi thành đường Charles Thomson. Từ năm 1955 thời đệ nhất cộng hoà đổi thành đường Hồng Bàng cho đến nay. Đường nguyên có 2 chiều lên và xuống, ở giữa là tiều đảo chạy dài theo con đường phân cách 2 chiều, trước năm 1975 tiểu đảo có đường xe lửa chạy ở giữa, đường xe lửa này nối từ ga Sài Gòn nợi quận 1 gần chợ Bến Thành (nay là công viên 23 Tháng 9, gần khu phố Tây Phạm Ngũ Lão), đến ga Chợ Lớn, rồi từ ga Chợ Lớn nối xuống Mỹ Tho (đoạn từ ga Chợ Lớn đi Mỹ Tho bị bỏ từ lâu).

Đến ngày 14-8-1975, Chính phủ Cách mạng lâm thời tách chiều bên tay phải của đường Hồng Bàng (tính từ trung tâm TP trở vào quận 5), đoạn nối với đường Hùng Vương và đường Lục Tỉnh dặt tên là đường Hùng Vương. Đường Hồng Bàng chỉ còn một chiều, xuôi từ đường Nguyễn Thị Nhỏ trở vào trung tâm TP đến giao điểm các đường Hùng Vương, An Dương Vương.

Về tên gọi Hồng Bàng như chúng ta đã biết, sử sách chép cách nay hơn bốn ngàn vua Đế Minh là cháu ba đời của Viêm Đế họ Thần Nông đi tuần du phương Nam, lấy con gái Vũ Tiên sinh ra Kinh Dương Vương, được vua cha cho làm vua phương Nam gọi là nước Xích Quỷ, lập ra họ Hồng Bàng. Kinh Dương Vương sinh ra Sùng Lãm nối ngôi lấy hiệu là Lạc Long Quân. Lạc Long Quân lấy Âu Cơ sinh ra trăm con trai, chia đôi 50 con theo mẹ lên miền núi, 50 con theo cha xuống miền biển. Con trưởng nối ngôi gọi là Hùng Vương, đặt tên nước là Văn Lang.

- Hùng Vương: đường Hùng Vương đi qua các địa bàn phường 1, 2 quận 10. Phường 4, 7, 9, 12, 15 quận 5. Phường 1, 16 quận 11. Phường 6, 9, 10, 12, 13 quận 6. Tính từ trung tâm TP trở ra, bắt đầu từ công trường Cộng Hoà đến Mũi tàu Phú Lâm, giáp với huyện Bình Chánh (nay là quận Bình Tân) dài khoảng 5km100, qua các ngã 4 Trần Bình Trọng, Lê Hồng Phong, Trần Nhân Tôn, Sư Vạn Hạnh, ngã 3 Yết Kiêu, ngã 4 Ngô Quyền, các ngã 3 Hưng Long, Nguyễn Kim, các ngã 4 Phù Đổng Thiên Vương, Triệu Quang Phục, Lương Như Hộc, Châu Văn Liêm, Thuận Kiều, Phùng Hưng, Đỗ Ngọc Thạnh, Dương Tử Giang, các ngã 3 Tạ Uyên, Hà Tôn Quyền, Võ Trường Toản, ngã 4 Nguyễn Thị Nhỏ, các ngã 3 Phạm Đình Hổ, Dương Diên Nghệ, Phan Xích Long, các ngã 4 Minh Phụng, Nguyễn Phạm Tuân, Phú Thọ, các ngã 3 Bà Ký, Phú Lâm, Bến Phú Lâm, Tân Hoá, ngã 5 Tân Hoà Đông - Nguyễn Văn Luông - Bà Hom, ngã 4 An Dương Vương. Từ đây đến bến xe Miền Tây khoảng 300m.

Đoạn từ công trường Công Hoà đến ngã 4 đường Nguyễn Thị Nhỏ lưu thông một chiều, đoạn còn lại lưu thông hai chiều. Đây là con đường thuộc loại dài nhất TP do nhập 3 đường làm một. Đoạn đầu từ công trường Cộng Hoà đến công viên Văn Lang khu vực nhà thờ thánh Jeanne d' Arc thời Pháp gọi là đường Fédéric Drouhet. Đoạn từ công viên Văn Lang đến đường Nguyễn Thị Nhỏ thời Pháp lúc đầu đặt tên là đường số 4, sau đổi là đường Charles Thomson. Đoạn cuối đặt tên là Alexandre Rhodes từ ngày 23-01-1943. Ngày 22-3-1955 chính quyền TT Ngô Đình Diệm đổi tên lần lượt là Hùng Vương, Hồng Bàng, và Lục Tỉnh. Ngày 14-8-1975 chính quyền Cách mạng lâm thời nhập cả 3 đường trên gọi chung là Hùng Vương.

Hùng Vương gồm 18 đời vua, đóng đô tại Phong Châu (Vĩnh Phú), đặt quốc hiệu là Văn Lang. Lãnh thổ bao gồm miền Bắc vào đến đèo Hải Vân chia thành 15 bộ.

Trên đường Hùng Vương có địa điểm của Lực lượng kiểm soát quân sự TP trên địa bàn quận 6 khi xưa là chùa Cây Mai, bệnh viện phụ sản Hùng Vương, bệnh viện Phạm Ngọc Thạch (bệnh viện Hồng Bàng cũ chuyên về lao phổi), trường phổ thông cơ sở Hùng Vương, trường PTCS Hồng Bàng..., và rất nhiều chùa, đáng kể có những ngôi chùa Tàu (gọi là Hội quán)  như Minh Hương, Phước An, đình Minh Phụng, nhà thờ thánh Jeanne d'Arc (còn gọi là Nhà thờ Ngã Sáu Chợ Lớn)...

- Tản Đà: đường Tản Đà nằm trên địa bàn phường 10 quận 5, bắt đầu từ điểm giáp 2 bến Hàm Tử và Trần Văn Kiểu, bên này cầu Xóm Chỉ (cầu này đã bị gỡ bỏ khi xây dựng đại lộ Đông Tây) đến đường Nguyễn Trãi, dài khoảng 0km210. Qua các ngã 4 Tân Hàng - An Điềm, Trần Hưng Đạo. Lưu thông 2 chiều từ Bến Hàm Tử đến Trần Hưng Đạo, đoạn còn lại lưu thông một chiều.

Đường Tản Đà thuộc loại đường xưa nhất Chợ Lớn, thời Pháp mang tên Jaccaréo. Từ năm 1955 chính quyền Sài Gòn đổi thành đường Tản Đà đến nay.

Tản Đà tên thật là Nguyễn Khắc Hiếu (1888-1939), quê ở làng Khê Thượng, Sơn Tây, ông là nhà văn, nhà thơ, viết kịch, viết báo, đã phiêu bạt khắp 3 miền Bắc, Trung, Nam...


Hy vọng những thông tin về những con đường ở Sài Gòn bạn Hang Cao muốn biết sẽ đáp ứng được yêu cầu của bạn, và của các bạn khác nữa.


Tham khảo:

- Đường phố nội thành TP. HCM, Nguyễn Đình Tư, Chi Cục Bản Đồ & Khào Sát Xây Dựng và NXB TP. HCM, xuất bản năm 1994.
- Từ điển TP Sài Gòn - HCM, nhiều tác giả, NXB Trẻ - 2001.