Phiên dịch tiếng Việt.

Cây đu đủ. Ảnh Internet.

Phiên dịch tiếng Việt ở đây là từ tiếng Việt ra... tiếng Việt. Tôi có mấy đứa cháu gọi bằng ông mới mấy tuổi nói ngọng líu lo, mỗi lần đến chơi nghe tụi nó nói là phải có bố mẹ tụi nó phải dịch lại mới có thể hiểu. Trẻ con nhiều đứa thế. Nhưng cũng có khi người lớn nói tiếng Việt chẳng đớt, chẳng ngọng mà người nghe cũng không hiểu.

Như hôm nọ tôi vào bệnh viện thăm người nhà được nghe một chuyện khá vui. Cô y tá vào phòng thăm bệnh, một bà cụ nằm trong phòng nói cô ấy điều gì đó mà cô ấy không hiểu được bà cụ nói gì. Bà cụ nói rất chuẩn, nói như từ ngữ hiện đại bây giờ là "chuẩn không cần chỉnh", chẳng qua bà cụ là người Huế, năm nay có lẽ đã ngoài tám mươi, chắc xưa nay cụ quen sống trong gia đình ít tiếp xúc ngoài xã hội nên còn nói rặc giọng Huế. Bà cụ nói một tràng nghe loáng thoáng như một câu hỏi. Cô y tá nói cụ nhắc lại vì không nghe kịp. Cụ nhắc lại, cô y tá vẫn lắc đầu, bà cụ kiên nhẫn lập lại lần nữa và lần này thì cô y tá chịu thua dù đã cố gắng lắng nghe. Cuối cùng cô y tá đành phải nói với cụ có cần gì nhờ người nhà nói lại sau.

Phải nói ngay là không những cô y tá không hiểu bà cụ người Huế muốn nói gì, mà cả phòng chẳng ai hiểu cụ định nói hay hỏi gì cô y tá. Mấy chục năm làm việc, tôi cũng đã tiếp xúc nghe nhiều người Huế nói chuyện, người gốc Huế sinh sống lâu năm ở Saigon có đặc điểm, khi nói với người địa phương khác họ thường nói như người miền Nam, nhưng khi gặp "đồng hương" thì họ sẽ dùng giọng Huế. Ngay cả khi ấy thường tôi vẫn nghe được, vậy mà nghe bà cụ Huế này nói tôi cũng phải chào thua, giọng cụ "nặng" Huế quá, tôi chỉ nghe được loáng thoáng mấy từ "răng, rứa".

Lát sau cô cháu gái từ ngoài đi vào, người trong phòng nói chuyện vừa xảy ra. Sau ít câu trao đổi giữa hai bà cháu. cô cháu gái nói lại cho người trong phòng nghe là bà ngoại cô muốn hỏi cô y tá là bà bị cao huyết áp, tiểu đường có ăn được trái đu đủ không? Nhưng bà nói trái đu đủ theo phương ngữ Huế là trái "thù đủ". Vậy mà khi nãy tôi cố ý lắng nghe, người Huế hay nói lẫn lộn giữa những thanh âm hỏi, ngã, nặng... nghe bà cụ nói hết cả hồn.

Nhưng đây là lần đầu tiên tôi nghe có người gọi trái đu đủ là "thù đủ", hồi trước thỉnh thoảng tôi cũng nghe có người nói "thu đủ" để chỉ trái đu đủ, nhưng chưa từng nghe ai gọi "thù đủ". Hôm qua tình cờ đọc một quyển sách (Chuyện Huế ít người biết, nhiều tác giả, NXB Trẻ-2004) có nói về phương ngữ Huế với hai câu đố:

Thù cha, thù mẹ, thù chồng,

Thù anh, thù chị, thù ông, thù bà.

Trời, thù gì mà thù dữ tợn, nhưng đây là một câu đố về cây trái, chứ không phải nói chuyện xã hội, và đáp án là trái "thù đủ". Tôi lại thử lật vài quyển từ điển tiếng Việt thông dụng, chẳng thấy quyển nào ghi nhận "đu đủ" là "thù đủ". Riêng mấy quyển sau đây, thứ nhất là Từ điển tiếng Huế của Bùi Minh Đức, viết đủ cả ba chữ "thù đủ, thu đủ, đu đủ", Từ điển Ngôn ngữ Văn hóa Du lịch Huế xưa của Trần Ngọc Bảo: thù đủ dt (thực vật), đu đủ, tên khoa học carica papaya. Từ điển Bách khoa Nông nghiệp viết: Đu đủ, tên khoa học carica papaya, tên khác là thù đủ.

Tham khảo:

- Những sách đã dẫn.