Học làm người.

Tôi đang đọc lại những quyển sách trong tủ sách "Học làm người", loại sách này được xuất bản trước năm 1975 ở Saigon. Những quyển sách tôi đang đọc được tái bản sau năm 1975, của những học giả Nguyễn Hiến Lê, Nguyễn Duy Cần, Hoàng Xuân Việt... Đây là ba tác giả  quen thuộc của miền Nam viết về những đề tài có tính cách giáo dục, hướng dẫn những kỹ năng sống của thời ấy, những bài viết chủ yếu dành cho sinh viên, học sinh, những người trẻ tuổi trong xã hội. Những quyển sách như Đắc nhân tâm, Quẳng gánh lo đi và vui sống, Sống đẹp, Luyện lý trí, Rèn nghị lực, Kim chỉ nam của học sinh, Tổ chức công việc theo khoa học, Tương lai trong tay ta, Gương danh nhân, Gương chiến đầu, Gương hy sinh... (Nguyễn Hiến Lê), Thuật tư tưởng, Cái dũng của thánh nhân, Lão Tử Đạo Đức kinh... (Nguyễn Duy Cần), Người bản lĩnh, Thuật hùng biện, Thuật đọc sách báo, Thinh lặng cũng là hùng biện, Làm sao đời lên hương... (Hoàng Xuân Việt).

Tôi vẫn thường đọc đi đọc lại những quyển sách trong tủ sách "Học làm người" của ba tác giả quen thuộc đó. Có lẽ với đại đa số người đọc sách ở miền Nam trước đây như tôi, không ai lại không biết đến sách của ba vị, cùng với những học giả khác như Vương Hồng Sển ông viết về thú chơi cổ ngoạn, thú sưu tầm sách, viết về miền Nam... cũng như sách của nhà văn Sơn Nam, sách của các ông luôn được viết rất nghiêm túc, nhưng bình dị, gần gũi, dễ đọc, cho ta rất nhiều kiến thức bổ ích.

Có một điều rất hay là cả ba học giả Nguyễn Hiến Lê, Nguyễn Duy Cần, Hoàng Xuân Việt, tuy sống cùng thời, cùng viết về những đề tài giống nhau, tham khảo, trích dẫn có khi từ cùng một nguồn, nhưng đọc sách của các ông ta thấy luôn khác, khác về cách hành văn, cách suy nghĩ của mỗi người khi viết sách, cách đưa nội dung của quyển sách đến bạn đọc... không bao giờ tôi có thể tìm thấy những lỗi "sao chép" nào dù là nhỏ nhặt giữa những quyển sách của họ, hay có thể nói khác đi, ở nơi họ không hề có cái mà bây giờ ta thường thấy nơi xã hội, được gọi là "đạo văn". Có lẽ những người như những học giả kể trên luôn là những người sống có nhân cách, đúng như những gì họ đã viết trong sách.

Trong tủ sách Học làm người của ba học giả quen thuộc tôi vừa kể trên, có lẽ sách của học giả Nguyễn Hiến Lê được nhiều người đọc nhất, ông cũng là người viết về đề tài này nhiều hơn các học giả khác. Ông viết từ thập niên 1950 cho đến lúc mất (đầu thập niên 1980) với trên 100 quyển sách đã được xuất bản. Cho đến tận bây giờ sách của ông vẫn còn được tái bản và vẫn được nhiều bậc phụ huynh tìm mua cho con cái đọc (nhưng tuổi trẻ bây giờ có còn thích thú đọc loại sách này như những thế hệ trước hay không?). Sách của hai học giả Nguyễn Duy Cần và Hoàng Xuân Việt cũng thế. Tôi nghĩ các thế hệ thanh niên sinh trưởng trước năm 1975 ở miền Nam, không ít người đã "nên người", theo cái nghĩa cơ bản nhất, tức là đã nên người tử tế, biết lẽ phải, trái, cũng là nhờ đã thường xuyên đọc sách của các ông... 

Bây giờ ta có thể tìm đọc loại sách Hạt giống tâm hồn của nhà Firt News - Trí Việt, tủ sách viết về những mẫu chuyện nho nhỏ nói về những gương hy sinh, ý chí vươn lên trước nghịch cảnh, những câu chuyện cảm động trong cuộc sống, nhưng với loại sách trong tủ sách Học làm người của các học giả kể trên, sách còn hướng dẫn cho ta cách đọc sách, phương pháp học tập, cách xử thế, cách tư duy, lý luận, kể cả cách nghỉ ngơi, giữ gìn sức khỏe... những điều chúng ta tưởng là đương nhiên, ai cũng biết, ai cũng rành rẽ...

Mới mấy ngày trước, một câu chuyện nhỏ, có lẽ là rất nhỏ tôi đã gặp trước cổng một bệnh viện đã làm cho tôi suy nghĩ. Một anh chàng còn trẻ tuổi, cỡ chừng hai mươi bảy, hai mươi tám tuổi đậu xe gắn máy giữa đường đi chắn lối ra vào trước bệnh viện, anh ta thản nhiên đứng nói điện thoại mặc cho lúc ấy có chiếc tắc xi chở người bệnh đến bấm còi xin tránh sang một bên để đưa người bệnh vào. Khi những người bán hàng rong chạy ra nhắc thì anh ta quay lại sửng cồ với họ, anh ta nói đây là đường đi thì anh ta có quyền đứng như thế. Qua cách ăn mặc bảnh bao, xe cộ, tôi thấy anh ta chắc phải là người được đến trường lớp, đã có công ăn chuyện làm đàng hoàng, chứ không phải như đám ngày xưa ông bà ta hay gọi là "đá cá lăn dưa" nơi mấy ngôi chợ đầu mối. Vậy mà tại sao anh chàng này lại hành xử như thế nơi chốn công cộng? Như một kẻ vô lại? Chỉ biết đến chính bản thân, chứ không cần biết đến việc mình làm ảnh hưởng đến sự an nguy của kẻ khác?

Tôi nghĩ mãi. Hay là anh ta đã được học chữ nhưng lại không được học hay tự học những nguyên tắc cơ bản để làm người?