Coda (*).

Tình cờ đi ngang qua "chiếu sách  lạc xoong" vỉa hè, tôi "lụm" được một quyền sách in đã lâu của GS. TS Trần Văn Khê, quyển sách có tựa là Tiểu Phẩm do NXB Trẻ xuất bản năm 1997. Quyển sách GS. viết dưới dạng hồi ký, GS. Trần Văn Khê viết tản mạn về nhiều thứ, như lần GS. từ Pháp về Việt Nam từ năm 1976, gặp các nghệ nhân Ca trù, Chèo, Quan họ... bà Quách Thị Hồ, ông Đinh Khắc Ban (đàn Đáy), cụ Trúc Hiền Nguyễn Như Lâm (trống chầu)... Để ghi âm về ca nhạc truyền thống Việt Nam cho UNESCO. Trong sách cũng có một bài GS Trần Văn Khê viết về lần được mời tham dự việc bảo vệ luận án Cao học của cô gái Nhật Bản Michiko Yoshii (**) tại Đại học Paris VII (còn gọi là Đại học Juissieu), vào năm 1991 ở Paris, thủ đô nước Pháp nơi GS. Trần Văn Khê đang sống lúc bấy giờ.

Michiko qua nét vẽ của TCS - 1988.

Đề tài luận án Cao học của cô gái Nhật Michiko là "Nhạc phản chiến của nhạc sĩ Trịnh Công Sơn". Theo GS. Trần Văn Khê thì đây là lần đầu tiên âm nhạc của một nhạc sĩ Việt Nam được dùng làm đề tài cho một luận án Cao học, do một nghiên cứu sinh ngoại quốc bảo vệ tại nước ngoài. Trước một Ban giám khảo gồm: GS. Philippe Langlais, trưởng khoa "Ngôn ngữ và Văn học Đông Á" (gồm các Phân khoa: Trung Quốc, Nhật Bổn, Triều Tiên, và Việt Nam) của trường Đại học Paris VII, và GS. Phạm Đăng Bình. GS. Nguyễn Phú Phong chỉ đạo luận án nhưng do đang công tác điền dã tại Việt Nam nên GS. Phạm Đăng Bình thay thế. Ngoài Ban giám khảo còn có các GS. giảng viên của Phân khoa Việt Nam như GS. Đặng Tiến, các GS. Georges Boudarel, GS. Võ Quang Yến, và các bạn bè Việt, Pháp của thí sinh Michiko đến tham dự.

GS. Trần Văn Khê viết, trong buổi bảo vệ luận án Cao học, theo yêu cầu của Ban giám khảo, mở đầu cô gái Nhật Michiko hát hai bài hát "Đại bác ru đêm" và "Ca dao mẹ" của nhạc sĩ TCS bằng tiếng Việt, với tiếng đệm của đàn Lục huyền cầm do chính của cô thực hiện, và khi cô dứt tiếng hát thì cả Ban giám khảo chấm luận án lẫn những người đến dư thính đều vỗ tay tán thưởng.

Chân dung Michiko - TCS.

Phần tiếp theo là cô gái Nhật Michiko bảo vệ luận án của mình, với những ý chính:

- Tại sao cô nghĩ đến việc nghiên cứu những bài ca phản chiến của TCS.
- Định vị trí của nhạc TCS trong các loại nhạc Việt Nam.
- Trong hơn 160 bài hát của nhạc TCS có bao nhiêu tình ca, bao nhiêu bài nhạc phản chiến, bài nào hay, bài nào chưa đạt.
- Nhận xét về thái độ của nhạc sĩ đối với chiến tranh... Và những ảnh hưởng của nhạc phản chiến TCS đối với nước ngoài...

Cô gái Nhật Michiko kết thúc phần thuyết trình bảo vệ luận án bằng 3 bản nhạc của TCS, những người đến nghe và cả Ban giám khảo cũng hát phụ họa theo... Trong 3 bài hát có bản nhạc Tình ca người mất trí, "Tôi có người yêu chết trận Pleime, tôi có người yêu ở chiến khu D chết trận Đồng Xoài, chết ngoài Hà Nội, chết vội vàng dọc theo biên giới...". Một bản nhạc đúng nghĩa phản chiến, bài hát này nhạc sĩ TCS làm vào khoảng nửa cuối của thập niên 1960, nói lên cái tàn bạo của chiến tranh, khi chiến tranh đang leo thang rộng khắp. Ở miền Nam đêm đêm hỏa châu thắp đỏ, tiếng đại bác dội về thành phố, người Mỹ đã ném bom miền Bắc, và những cái chết phi lý chẳng từ bỏ một ai, ở bất cứ nơi đâu...

Nhạc phản chiến của nhạc sĩ TCS là một dòng nhạc trong toàn bộ gia sản âm nhạc của ông, có thể tạm kể: tình ca (Ướt mi, Diễm xưa, Còn tuổi nào cho em, Nắng thủy tinh, Biển nhớ, Cuối cùng cho một tình yêu, Quỳnh Hương...), những bài hát về thân phận con người trong cuộc sống, trong chiến tranh (Người già em bé, Ca dao mẹ, Cát bụi, Cho một người vừa nằm xuống, Đại bác ru đêm, Gia tài của mẹ, Hát trên những xác người, Hãy sống giùm tôi, Tình ca người mất trí, Đàn bò vào thành phố...), những bài hát phản kháng chiến tranh (Chính chúng ta phải thấy hòa bình, Huế - Sài Gòn - Hà Nội, Một ngày vinh quang, Nhân danh Việt Nam, Nối vòng tay lớn, Ta quyết phải sống, Những ai còn là Việt Nam...), và cuối cùng là những ca khúc mang hơi thở của thiền (Nguyệt ca, Đóa hoa vô thường, Ở trọ, Ra đồng giữa ngọ, Một cõi đi về, Em đi bỏ mặc con đường, Con mắt còn lại, Bống không là Bống...).

Có một điều khá đặc biệt, trong một bài viết nhạc sĩ TCS nói "Càng lớn tôi càng ít đi chùa và gần đây hầu như không có nhu cầu đó nữa...", nhưng "càng lớn" thì nhạc của ông lại càng bàng bạc chất thiền, những bản nhạc mang hơi thở về thiền của ông, đa số được ông sáng tác sau này.

Điểm số mà Ban giám khảo dành cho thí sinh Michiko là 17, đó là điểm số tối đa mà từ khi Phân khoa tiếng Việt của Đại học Paris VII thành lập chưa ai đạt được. Cô gái Nhật Michiko đậu hạng "Tối ưu" (Très bien).

Từ những thập niên 1960, 1970... âm nhạc của nhạc sĩ TCS luôn được người Nhật yêu thích, nhiều bản nhạc của ông đã được dịch sang tiếng Nhật, một bản nhạc dịch sang tiếng Nhật rất nổi tiếng của ông là bản Diễm xưa. Năm 1972 ông được giải Đĩa vàng ở Nhật với bản nhạc Ngủ đi con (trong tập Ca khúc da vàng), đã phát hành ở Nhật trên 2 triệu bản.

Có người nói cô gái Nhật Michiko cũng là một người mà nhạc sĩ TCS yêu mến. Không rõ nhạc sĩ có những bài viết (thơ, văn, nhạc) viết về cô gái Nhật này không, nhưng trong mấy chục bức tranh vẽ của TCS mà đa số là về chân dung bạn bè, người thân của ông, có ít nhất 3 bức tranh ông vẽ về cô gái Nhật Michiko Yoshii, có lẽ điều này cũng đủ nói lên tình cảm của ông với cô gái Nhật nhỏ nhắn, cũng luôn quý mến ông và những ca khúc của ông.


Saigon, những ngày đầu tháng 4 - 2014.


Ghi chú:

(*) Coda: đoạn kết của một bản nhạc.
(**) Michiko Yoshii: là GS. giảng dạy tại đại học Mie miền Trung nước Nhật, đã có gia đình từ năm 1994, chồng bà cũng là một người Việt du học tại Pháp. Bà cùng chồng đã có thời gian 13 năm sống tại Việt Nam, ông bà đã thực hiện những công tác từ thiện cho nhiều vùng nông thôn.