Từ Bồ đề Đạt ma đến Thế giới phẳng.

Có chút thời giờ rảnh tôi đọc lại hai quyển sách Bồ đề Đạt ma của Phạm Công Thiện, và "Thế giới phẳng" của Thomas L. Friedman, nhà báo của tờ The New York Times, ông đã nhiều lần đoạt giải Pulitzer, một giải thưởng danh giá của Mỹ trong lãnh vực báo chí. Học giả Phạm Công Thiện là một người viết có lẽ không xa lạ gì đối với độc giả ở miền Nam trước năm 1975. Bồ đề Đạt ma là một thiên khảo luận của ông về vị tổ sư thứ nhất của Thiền tông Trung Hoa, viết từ những năm 60 của thế kỷ trước, còn Thế giới phẳng là một quyển sách rất hay của Thomas L. Friedman viết sau cuốn Chiếc Lexus và cây ô liu, một quyển sách cũng rất hay khác của ông.

Như chúng ta đã biết, Bồ đề Đạt ma, vị tổ sư đời thứ 28 và cũng là vị tổ sư cuối cùng của Thiền tông Ấn Độ, mà người đứng đầu là Thích ca Mâu ni, nhưng Bồ đề Đạt ma là vị tổ đầu tiên của Thiền tông Trung Hoa. Đối với Bồ đề Đạt ma, một nhân vật có khá nhiều huyền thoại bao quanh, nhiều học giả, nhiều sách vở coi ông không có thật. Nhưng có nhiều học giả, nhiều sách vở khác coi vị tổ huyền thoại này là một nhân vật lịch sử, người ta cho là ông đã đến Trung Hoa vào khoảng những năm 486 đến 536, hoặc 420 đến 479, hay trễ hơn là vào khoảng năm 547.

Bồ đề Đạt ma được biết đến dưới khuôn mặt của một... hải tặc, hay của một... lục lâm thảo khấu chứ không phải như khuôn mặt hiền lành của Phật Thích ca, lông mày quặm, râu đen, mắt luôn trợn trắng. Người Trung Hoa gọi Bồ đề Đạt ma là "bích nhãn hồ", có nghĩa là "tên rợ mắt xanh", hoặc ngắn gọn hơn là "tên rợ". Đấy không phải là một tên gọi phạm thượng hay bất kính, mà chính là một tên gọi chân thành của các vị Thiền sư, họ hay dùng những nghịch lý để diễn tả ý niệm của mình.

Theo truyền thuyết được nhiều người chấp nhận, thì Bồ đề Đạt ma rời Ấn Độ sang Trung Hoa vào năm 520, cũng như vị tổ sư thứ nhất của thiền tông Ấn Độ là Thích ca Mâu ni, ông là con trai thứ ba của một vị vua ở miền Nam Ấn Độ. Sách vở nói ông là một người "thông minh tuyệt vời, rực rỡ và thâm trầm, học gì cũng hiểu tường tận hết mọi sự". Khi sang Trung Hoa, sau khi đối đáp với vua Lương Võ Đế, một vị vua mộ đạo Phật, nhưng không hiểu được lý lẽ của đạo. Chúng ta thử xem lại vài câu trong bài thuyết pháp của Bồ đề Đạt ma trước triều đình của vua Lương Võ Đế: "Đi tìm một sự vật nào ngoài tâm mình là muốn bắt lấy sự rỗng không. Phật là mỗi người tự tạo trong tâm bằng tư tưởng của mình. Tâm là Phật và Phật chính là tâm. Tưởng tượng Phật ở ngoài tâm, hình dung rằng thấy Phật ở một nơi ngoài, đó là mê sảng". Ở một đoạn khác: "Không có bất cứ một cuốn kinh nào, hay bất cứ sự tu khổ hạnh nào có thể đưa ta ra khỏi luân hồi". 

Tiếc là nhà vua không hiểu được những gì Bồ đề Đạt ma thuyết giảng, thất vọng Bồ đề Đạt ma bỏ đi về Giang Bắc, đến Lạc Dương ngụ nơi chùa Thiếu Lâm ở Tung Sơn ngồi diện bích suốt chín năm, chín năm diện bích trong niềm cô đơn tuyệt đối, có lẽ chỉ có sư mới biết được mình muốn tìm điều gì?.

Trong Thế giới phẳng của Thomas L. Friedman?, ít nhất cũng là khi con người ngồi trước cái màn hình vi tính hay truyền hình, hoặc chiếc điện thoại di động, cả thế giới ở trên cái màn hình phẳng đó. Không rõ có cái thống kê nào đối với những người thường "sống" trên thế giới phẳng đó không? Nhưng có lẽ phải có rất nhiều, rất nhiều người nhất là ở nơi những đô thị bỏ phần lớn thời gian trong thế giới phẳng, từ những nhân viên văn phòng, cho đến những học sinh, sinh viên... và cả những đứa trẻ chưa đến tuổi vào lớp một, bây giờ nhiều trẻ con ở thành phố suốt ngày ngồi trước màn hình truyền hình với những phim hoạt hình, có cả những đứa trẻ như thế sử dụng chiếc máy tính bảng iPad đắt tiền để chơi trò chơi, nhanh hơn là cầm muỗng, đũa.

Ngồi trước màn hình, là cả thế giới ở trước mặt bạn, chúng ta có thể xem một trận bóng đá tranh cúp vô địch thế giới ở cách nửa vòng trái đất, có thể nói chuyện, nhìn thấy người thân cũng với ở một khoảng cách xa như thế. Một tấm hình, một đoạn video clip khi đang đi du lịch, họp bạn, có thể được gởi đến ngay cho người thân đang ở xa tít tắp. Thế giới phẳng ra trên màn hình, không còn hình cầu, như ngày xưa Kha Luân Bố tìm ra Châu Mỹ. Nhưng thật là kinh khủng khi gần như cùng một lúc ở mọi nơi trên thế giới, chúng ta nhìn thấy cảnh hai tòa tháp của Trung tâm thương mại ở New York sụp đổ vào ngày 11/9/2001 bởi bọn khủng bố, sự sụp đổ của hai tòa tháp Trung tâm thương mại, không hẳn chỉ là sự sụp đổ của người khổng lồ có cái gót chân achilles. Cũng cùng một sự kiện chấn động như thế, cả thế giới cũng cùng một lúc nhìn thấy bức tường Berlin sụp đổ vào ngày 9/11/1989. 11 tháng 9 và 9 tháng 11, những con số vô tình mà rất lý thú, hai biểu tượng đối lập nhau, tưởng chừng như bất diệt, đã tan rã như bong bóng xà phòng... Trong thế giới phẳng, cuộc sống, số phận của con người có lẽ cũng mong manh như thế...

Có một câu nói khá dí dỏm về Thế giới phẳng, đại khái như thế này: "Google là Thượng đế, muốn tìm gì cứ hỏi Google". Đúng là bây giờ đối với nhiều người sử dụng máy tính, muốn tìm kiếm gì cứ vào Google, tất cả mọi thứ đều có trên đó, từ Kinh thánh cho đến Kinh Phật, từ sex cho đến kiến thức phổ thông, từ lịch sử cho đến những gì của hiện tại, và của cả tương lai..., nhưng Google là một Thượng đế thiếu mất một trái tim, ngài trưng bày ra tất cả mọi thứ, cả những sai trái, không thiếu những thông tin sai lạc trên đó... Google, một vị Thượng đế không toàn năng trong Thế giới phẳng.


Chín năm Bồ đề Đạt ma ngồi diện bích, nhìn vào bề mặt phẳng của một vách đá, đối diện với cái Ta duy nhất, nhỏ bé và vô cùng... và bây giờ những màn hình phẳng mà chúng ta vẫn chăm chú nhìn vào mỗi ngày, cả thế giới mênh mông thu hẹp lại trong đó, có điều gì giống và khác nhau?