Bánh trôi, bánh chay.

Bánh trôi bánh chay. Ảnh Internet.

Hôm nay ngày mùng 3 tháng 3 âm lịch, khoảng thời gian này (mùng 3 đến mùng 5), người Hoa (và cả một số người Việt) cúng bánh trôi bánh chay gọi là "Tết hàn thực", tết này liên quan đến điển tích Giới Tử Thôi, người đời Xuân Thu nước Tấn.

"Đời Xuân Thu, vua Tấn Văn Công nước Tấn, gặp loạn phải bỏ nước lưu vong, nay trú nước Tề, mai trú nước Sở. Bấy giờ có một người hiền sĩ tên là Giới Tử Thôi, theo vua giúp đỡ mưu kế. Một hôm, trên đường lánh nạn, lương thực cạn, Giới Tử Thôi phải lén cắt một miếng thịt đùi mình nấu lên dâng vua. Vua ăn xong hỏi ra mới biết, đem lòng cám kích vô cùng. Giới Tử Thôi theo phò Tấn Văn Công trong mười chín năm trời, cùng nhau trải nếm bao nhiêu gian truân nguy hiểm. Về sau, Tấn Văn Công giành lại được ngôi báu trở về làm vua nước Tấn, phong thưởng rất hậu cho những người có công trong khi tòng vong, nhưng lại quên mất công lao của Giới Tử Thôi. Giới Tử Thôi cũng không oán giận gì, nghĩ mình làm được việc gì, cũng là cái nghĩa vụ của mình, chớ không có công lao gì đáng nói. Vì vậy về nhà đưa mẹ vào núi Điền Sơn ở ẩn. Tấn Văn Công về sau nhớ ra, cho người đi tìm. Giới Tử Thôi không chịu rời Điền Sơn ra lĩnh thưởng, Tấn Văn Công hạ lệnh đốt rừng, ý muốn thúc ép Giới Tử Thôi phải ra, nhưng ông nhất định không chịu tuân mệnh, rốt cục cả hai mẹ con ông đều chết cháy. Vua thương xót, lập miếu thờ và hạ lệnh trong dân gian phải kiêng đốt lửa ba ngày, chỉ ăn đồ ăn nguội đã nấu sẵn để tưởng niệm (khoảng từ mồng 3 tháng 3 đến mồng 5 tháng 3 Âm lịch hàng năm)".

(Trích trang Wikipedia).

Sự tích cúng bánh trôi bánh chay trong ngày hàn thực là vậy. Trang Wikipedia nói về chữ "hàn thực": "Hàn Thực" nghĩa là "thức ăn lạnh", dịch như vậy là dịch sát nghĩa của chữ "hàn" trong chữ Hán, theo tôi khi chuyển sang tiếng Việt nên dịch là "thức ăn nguội". Cũng giống như trong tiếng Pháp gọi hai con đường xưa nối từ Sài Gòn (Bến Nghé) vào Chợ Lớn, một là đường dọc theo bờ kênh (đường Hàm Tử) gọi là Route Haute (route = con đường, haute = cao), nếu dịch sát chữ phải là Đường Cao. Thứ nhì là đường Nguyễn Trãi bây giờ Tây gọi là Route Basse (basse = thấp), dịch sát nghĩa là Đường Thấp. Nhưng người Việt không gọi là Đường Cao và Đường Thấp, mà gọi là Đường Trên và Đường Dưới.

Trở lại chuyện Giới Tử Thôi, ngày xưa bên Tàu, do vua "hạ lệnh trong dân gian phải kiêng đốt lửa ba ngày, chỉ ăn đồ ăn nguội đã nấu sẵn để tưởng niệm", nên trong ba ngày đó họ mới nấu bánh trôi để ăn dần, vì đây là loại bánh thả trong nước đường khá đặc có thể để vài ngày không sợ hư, và bánh làm bằng bột nếp có nhân bên trong, ăn tạm no trong vài ngày. Lâu dần từ loại bánh tiện lợi ăn trong vài ngày kiêng nổi lửa (nấu bếp), thành ra loại bánh không thể thiếu dùng để cúng trong ngày tưởng niệm Giới Tử Thôi.

Đấy là điển tích của người Hoa cúng mùng 3 tháng 3, còn đối với người Việt cúng trong ngày này thì sao, chẳng lẽ người mình cũng tưởng niệm một ông Giới Tử Thôi nào đó lạ hoắc? Theo tôi trong việc cúng bái, người Việt có nhiều điều "bắt chước" người Hoa (hoặc làm theo người khác), nhiều khi bắt chước hay làm theo một cách vô thức, thấy ngày đó họ cúng thì mình cũng cúng, cũng làm (như người bên Công giáo bây giờ cũng làm 49, 100 ngày). Nhưng khi cúng bánh trôi trong ngày mùng 3 tháng 3 người Việt mình cúng dâng lên tổ tiên, ông bà, để tưởng niệm những người thân đã khuất. Bà xã tôi nói ngày xưa trong gia đình bà cụ cũng cúng mùng 3 tháng 3, hồi ấy (trước năm 1975), sáng sớm đứa nào đó trong nhà phải xách bịch gạo nếp đã ngâm sẵn từ ngày hôm trước đi xay thành bột, về nhà mới làm thành bánh trôi bánh chay để cúng lên tổ tiên chứ không biết ông Giới Tử Thôi là ai cả.