Ma xó Sài Gòn.

Lễ cúng cầu an của người Mường. Ảnh Internet.

Trong bài viết Đồng dao trước, anh bạn Toro ở Hà Nội vào comment nói tôi đúng là "Ma xó Sài Gòn", bạn Nhật Thành vào tiếp đồng ý cái rụp. Kể ra được làm (hay làm được) ma xó cũng hay. Tôi mới có thêm một người bạn mới trên blog, do ông bạn Lão Tân giới thiệu, đó là bạn có biệt danh là "Ma xó cận", bạn này theo lý lịch khai báo cho lão Gu gồ là ở Cần Thơ chứ không phải Sài Gòn, vậy thì không sợ đụng hàng.

Hồi nhỏ tôi cũng đã nghe kể nhiều về chuyện ma xó, đại khái ma xó thường gặp trong những buôn làng của người Thượng miền ngược, trong nhà có người mất họ không đem chôn mà dựng ở xó nhà đến khô queo và trở thành ma xó giữ nhà. Quả là nghe rất ấn tượng, con ma xó này biết phân biệt người thân trong nhà và người lạ, chuyện kể có người khách lạ lỡ đường ghé nhà, khát nước muốn xin miếng nước uống. Ngó quanh quẩn không thấy ai, thấy đầu nhà có ống nứa đựng nước mưa, bèn múc uống, uống một hớp nghe trong nhà có tiếng đếm một, uống thêm hớp nữa có tiếng đếm hai, lấy làm lạ nhìn vào nhà rõ là vẫn không thấy ai. Vừa lúc ấy thì chủ nhà đi rẫy về tới, người khách đem câu chuyện uống nước vừa rồi kể cho chủ nhà. Chủ nhà nói chết rồi đấy là con ma xó trong nhà đếm đấy, nó là thần giữ của trong nhà, ai xâm phạm nó sễ hại. Bây giờ tôi phải thay quần áo của ông để cứu ông. Người khách vội làm theo chủ nhà, sau khi thay đổi quần áo xong chủ nhà tiến lại ống nước ở đầu nhà múc nước uống. Trong nhà lại có tiếng đếm tiếp, lúc này chủ nhà mới lên tiếng tao đây mà có gì mà đếm. Thế là người khách kia mới thoát nạn.

Chuyện kể về ma xó là như thế. Tôi thử tra trong hai quyển tự điển tiếng Việt xưa nhất là Đai Nam quấc âm tự vị và Việt Nam tự điển của Hội Khai Trí Tiến Đức, thì thấy Đại Nam quấc âm tự vị không có từ ma xó, còn Việt Nam tự điển của Hội Khai Trí Tiến Đức ghi nhận:

Ma xó: thứ ma của người Mường thờ ở xó nhà.

Vậy là gốc gác của con ma xó là ở miền rừng núi chứ không phải ở miền xuôi. Như ta đã thấy ma xó là con ma ở xó nhà, xó xỉnh, cái gì nó cũng biết. Thực ra sống quá nửa đời người ở đất Sài Gòn tôi cũng còn biết quá ít về mảnh đất này, những gì mình biết được phần nhỏ là nhờ tiếp xúc thực tế, phần lớn là nhờ sách  vở, mà thực tế và sách vở thì quá mênh mông, ai dám tự hào là mình biết được chỉ một phần nhỏ thực tế và sách vở? Chứ chưa nói đến là biết hết.

Muốn làm con ma xó Sài Gòn không chỉ biết Sài Gòn bây giờ, Sài Gòn của năm bảy mươi năm về trước được mệnh danh là "Hòn ngọc Viễn Đông" (La perle de l'Extrême Orient), mà phải biết cả Sài Gòn thời còn là rừng rậm hoang vu chưa có mấy người Việt ở. Sài Gòn lúc còn thuộc người Chân Lạp.

Vị trí địa lý của Sài Gòn nói lên cái quan trọng của nó, thời Chân Lạp Phó vương của họ là Nặc Ông Nộn đã đóng đô ở đó, còn Chánh vương của họ thì trấn trên Nam Vang. Đến thời của người Việt, Sài Gòn xưa nay được coi là cửa ngõ của miền Nam, của "Nam kỳ Lục Tỉnh". Muốn làm chủ Nam kỳ trước hết người Pháp phải làm chủ được Sài Gòn, và họ đã đánh chiếm Sài Gòn trước. Cũng không phải ngẫu nhiên mà trước khi chọn Huế làm kinh đô, thì năm 1780 Nguyễn Ánh đã xưng vương tại đây, tiếp đó đến năm 1790 Nguyễn Ánh đặt đất Gia Định là "Gia Định kinh", đặt Thái Miếu ở đất Sài Gòn, và Gia Định kinh đã tồn tại hơn mười năm trong lịch sử của nhả Nguyễn, từ năm 1790 đến năm 1802.

Ta cũng đã biết, chỉ hơn một trăm năm trước, hai con đường lớn nằm ngay trung tâm thành phố Sài Gòn là Nguyễn Huệ và Hàm Nghi, không phải ngựa xe đi lại, mà là thuyền bè tấp nập ngược xuôi. Sách xưa Gia Định Thành Thông Chí của Trịnh Hoài Đức chép "Chợ phố Bến Thành, nhà cửa trù mật, theo ven sông họp chợ. Ở đầu bến, lệ cứ tháng đầu xuân ngày tế Mã, thì diễn duyệt thủy binh, bên có đò ngang tiếp chở khách ngoại quốc lên bờ. Đầu bắc có ngòi Sa Ngư bắc cầu ván qua ngòi, hai bên bờ có phố ngói bách hóa tụ họp. Ven sông thì thuyền buôn lớn nhỏ đi lại nườm nượp". Hai con đường này ngày trước là hai con kênh trên bến dưới thuyền, tấp nập ghe thuyền chuyên chở hàng hóa.

Thời đó, quan Tây quan Ta muốn đi săn thú rừng, chẳng phải đâu xa, chỉ chịu khó đi quá miệt Thủ Đức một chút, vùng Biên Hòa gọi là Đồng Nai và có địa danh Hố Nai, tương truyền xưa nhiều hươu, nai. Người dân Hóc Môn - Bà Điểm, 18 thôn Vườn Trầu gánh cau trầu đi sớm bán ở Bến Nghé, Sài Gòn phải tập họp lại thành đoàn vài ba chục người, không phải để đề phòng trộm cướp mà là để chống... cọp, trong dân gian còn truyền câu "dữ như cọp vườn trầu"...

Sài Gòn chỉ có mấy trăm năm lịch sử, nhưng thật là ngổn ngang ký ức. Đã lỡ ở đây, cũng ráng làm... con ma xó Sài Gòn vậy.