Hai ngôi chợ xưa tiêu biểu ở Sài Gòn.

Những ai đã từng ở Sài Gòn lâu năm rồi đi xa, hoặc nay vẫn còn ở lại, chắc chắn sẽ nhớ đến một vài ngôi chợ xưa ở Sài Gòn, mà tôi liệt kê sau đây:

- Chợ Bến Thành:

Đây là ngôi chợ có nguồn gốc lâu đời, và cũng nổi tiếng nhất. Cho đến tận ngày nay vẫn là một trung tâm mua bán, du lịch của thành phố, được rất nhiều du khách biết đến, có lẽ một phần cũng là nhờ chợ ở ngay trung tâm thành phố, một vị trí không thể có nơi nào "đắc địa" hơn (trung tâm quận 1 hiện nay).

Chợ Bến Thành thời kỳ mới xây dựng, trước chợ còn trống trải chưa thành đường, với người đi bộ, xe kéo, xe ngựa hòm kiếng chở khách. Ảnh Internet.

Thoạt đầu chợ Bến Thành được xây bằng gạch, sườn gỗ, lợp tranh, nằm ở khu vực bây giờ được gọi là Chợ Cũ, Chợ Bến Thành thời ấy rất sầm suất, vì nằm dọc theo bến sông để dễ tiếp nhận, vận chuyển hàng hóa đi các nơi bằng ghe thuyền. Chợ cũng gần bên Thành Gia Định, còn được gọi là Thành Quy, nên được gọi là chợ Bến Thành. Sau cuộc nổi loạn của Lê Văn Khôi, Thành Quy bị vua Minh Mạng ra lệnh phá hủy, việc buôn bán của chợ Bến Thành không còn được như truóc.

Năm 1859, người Pháp đánh chiếm Thành Gia Định, cuộc chiến đã thiêu hủy chợ Bến Thành. Một năm sau, người Pháp đã cho xây lại chợ Bến Thành trên khu vực cũ, cũng bằng gạch, sườn gỗ, lợp lá. Đến tháng 7-1870 chợ bị cháy mất một gian. Người Pháp cho xây cất lại thành năm gian, cột gạch, sườn sắt, lợp ngói. Trong năm gian hàng đó có gian hàng bán cá, thịt được lát đá xanh, lợp tôn.

Chợ Bến Thành thời vua Bảo Đại (chân dung nhà vua treo trước chợ), đã có đường xá, xe thổ mộ chở người, hàng hóa, và xe xích lô đạp. Ảnh Internet.

Chợ Bến Thành buôn bán nhộn nhịp trở lại. Đến năm 1911, ngôi chợ xuống cấp, cũ kỹ có thể sụp đổ. Người Pháp phải phá bỏ những gian chợ lợp ngói nặng nề, chỉ giữ lại gian lọp tôn vì nhẹ. Diện tích bị thu hẹp, chợ Bến Thành không còn đáp ứng được nhu cầu mua bán, người Pháp chọn một địa điểm khác để xây một chợ mới, đó chính là ngôi chợ Bến Thành ngày nay.

Chợ Bến Thành thời trước năm 1975, trên đường phố đã có các loại xe. Mặt tiền chợ có những biển quảng cáo của hãng giày Bata. Ảnh Internet.

Chợ Bến Thành ngày nay được xây dựng bởi hãng thầu Brossard et Maupin. Khởi công từ năm từ năm 1912, đến cuối tháng 3-1914 thì hoàn thành. Dịp khánh thành, chính quyền thành phố lúc đó tỏ chức ăn mừng liền trong 3 ngày cuối tháng 3-1914, với pháo bông, xe hoa diễu hành, có cả trăm ngàn người hiếu kỳ từ các tỉnh đổ về tham dự.

Ngoài tên gọi là chợ Bến Thành, người dân Saigon còn có những tên gọi khác để gọi, đó là tên Chợ Mới (để phân biệt vói chợ Bến Thành cũ như đã viết bên trên, khu vực ngôi chợ cũ còn 1 gian này sau đó được gọi là Chợ Cũ, tên gọi vẫn còn tồn tại đến ngày nay). tên gọi Chợ Mới có lẽ chỉ phổ biến lúc chợ mới xây. Chợ cũng còn một tên gọi khác mà người dân Sài Gòn quen gọi, đó là chợ Sài Gòn.

Nếu kể từ năm hoàn thành (1914), đến nay (2015), chợ Bến Thành tính ra đã được 101 tuổi. Hình ảnh của chợ Bến Thành đối với người dân Sài Gòn, là hình ảnh tiêu biểu cho thành phố Sài Gòn năm xưa.

- Chợ Bình Tây:

Cũng như chợ Bến Thành tọa lạc nơi trung tâm quận 1, chợ Bình Tây cũng có nguồn gốc lâu đời, nhưng nằm trong khu vực trung tâm quân 5, 6, nơi xưa nay có nhiều người Việt gốc Hoa sinh sống. Chợ Bình Tây khi mới xây dựng, và một thời gian dài sau đó được gọi là Chợ Lón Mới, để phân biệt với Chợ Lón (cũ), nằm ở gần đó, phiá bên Bưu điện quận 5 hiện nay.

Hình ảnh Chợ Lớn (cũ) ngày xưa. Ảnh Internet.

Thoạt đầu tên gọi Chợ Lón là để chỉ một ngôi chợ của người Minh Hương lập ra để làm ăn buôn bán, đã có từ rát lâu đời. Trước năm 1698 đã có những nguòi Hoa không thần phục nhà Thanh đến đây sinh sống. Cho đến khoảng năm 1776, sau khi Cù Lao Phố (Biên Hòa) bị quân Tây Sơn tàn phá, người Hoa ở đó đã chạy về đây lánh nạn, khiến vùng này trở nên đông đúc. Họ đã lập ra ngôi Chợ Lớn kể trên. Ít năm sau khi về định cư tại khu vực Chợ Lớn, sử sách có chép những người Hoa lại bị quân Tây Sơn tràn tới giết hại lần nữa, bởi ở miền Nam họ đã giúp quân của Nguyễn Ánh.

Thời đó, ở khu vực Chợ Lớn có một nhà tư sản người Hoa là Quách Đàm, chủ nhà buôn Thông Hiệp (lấy từ câu "Thông thương sơn hải/ Hiệp quán càn khôn", đại khái có nghĩa là "Bán buôn khắp chốn/ Thâu tóm cả đất trời" của một ông thày Tàu cho chữ. Xét thấy cái chí kinh doanh của ông Quách Đàm không hề nhỏ. Từ câu đó mà nhà tư sản này còn được gọi là Thông Hiệp. Ông Quách Đàm được coi là một trong những nhà tư sản giàu có tiếng lúc bấy giờ.

Công việc làm ăn phát đạt, nhà tư sản Quách Đàm bỏ tiền ra mua đất xây dựng một ngôi chợ mới, trên một khu đất nông ngiệp cách không xa ngôi Chợ Lớn (cũ). Tiền mua đất, xây chợ Quách Đàm hoàn toàn tự bỏ và hiến tặng không cho nhà nước lúc bấy giờ. Ông ấy nhiều tiền của quá nên làm việc nghĩa chăng? Có lẽ không phải, bên cạnh đó ông Quách Đàm cũng xây những dãy phố lầu chung quanh chợ. Sau đó ông vận động các quan chức cao cấp Nam kỳ dời ngôi Chợ Lớn về đây. Khi chợ đã được dời về, mục đích của ông là bán, hoặc cho thuê những căn phố lầu quanh chợ. Khi ông mua là đất nông nghiệp rẻ mạt, tiền xây không bao nhiêu, nhưng khi bán những căn phố chợ tấp nập thì một vốn đến mười lời. Tầm nhìn của ông chủ Thông Hiệp thật đáng nể. Dĩ nhiên là ông lời to, thu về được những khoản tiền lớn

Hình ảnh chợ Bình Tây ngày xưa, phía trước có xe ngựa (xe thổ mộ), xe kéo. Ảnh Internet.

Thoạt đầu chợ có tên là chợ Quách Đàm theo tên gọi của ông chủ hãng Thông Hiệp. Trong dân gian cũng gọi là Chợ Lớn Mới, để phân biệt với Chợ Lớn (cũ), cũng tựa như người ta gọi chợ Bến Thành khi mới xây dựng là Chợ Mới, và chợ Bến Thành cũ là Chợ Cũ. Chợ được xây dựng vào những năm 20 của thập kỷ XX, bằng xi măng cốt thép theo kiến trúc Á đông, hài hòa, trên một diện tích hơn 17.000 mét vuông. Trong chợ có một hoa viên đặt bức tượng toàn thân của ông Quách Đàm. Tượng được đúc bằng đồng trông nho nhã, kẻ sĩ, chứ không giống như những tay tư bản đầu nậu bung phệ lắm tiền nhiều của ta thường thấy ngày xưa trong Chợ Lớn. Sau ngày 30-4-1975 tượng được dời đi. Hiện nay được dựng trong khuôn viên Bảo tàng Mỹ thuật thành phố ở quận 1. Theo tôi, nên "trả" bức tượng Quách Đàm lại về chỗ cũ, cho người đã bỏ công, bỏ của ra xây ngôi chợ Bình Tây là hay nhất. Ông Quách Đàm mất vào năm 1927, đám ma của ông khi ấy rất lớn, người ta nói bất cứ ai ghé lại viếng, hoặc đưa đám, dù chỉ đi một đoạn, cũng có người bưng tới ly nước dừa hay la ve (bia), cùng chiếc quạt giấy và tờ giấy bạc năm đồng có hình con công thời đó, một món iiền lớn.

Tượng của ông Quách Đàm khi còn ở hoa viên chợ Bình Tây. Ảnh Internet.

Tượng hiện nay trong khuôn viên Bảo tàng Mỹ thuật TP. Ảnh Internet.

Theo thời gian, tên gọi chợ Quách Đàm, Chợ Lớn Mói xưa đã dần mai một, nay được gọi là chợ Bình Tây, là một ngôi chợ lớn của Sài Gòn, Một dạng chợ đầu mối chuyên bán sỉ, lẻ các mặt hàng gia dụng, và cũng như chợ Bến Thành, luôn thu hút rất nhiều du khách trong và ngoài nước ghé xem, mua sắm.

Chợ Bình Tây trước năm 1975. Ảnh Internet.

Trong một bài trước tôi có viết về Chợ Lớn Mới, bạn NangTuyet có vào xem và ngỏ ý muôn được biết thêm về ngôi chợ này. Nay tôi viết lại về những gì cơ bản liên quan đến ngôi chợ, và người có công lập ra chợ là ông Quách Đàm. Hy vọng bạn NangTuyet, và các bạn khác vào đọc sẽ rõ hơn về ngôi chợ khá nổi tiếng ở Sài Gòn này. Nhân tiện tôi cũng viết lại về chợ Bến Thành, một ngôi chợ xưa khác của Sài Gòn mà ai cũng biết.


  

Ghi chú:

- Bài viết được tham khảo từ nhiều nguồn.