Một vài từ ngữ với nghĩa cổ.

Trong cuộc sống, có nhiều từ ngữ chúng ta dùng quen, nghe, đọc và hiểu, nhưng ngày xưa những từ ấy có một ý nghĩa khác hẳn, hoặc chúng ta cũng ít để ý đến từ nguyên của từ ngữ, chẳng hạn một vài từ dưới đây tôi nhặt nhạnh trong sách vở:

Từ điển Từ cổ, Vương Lộc, NXB Đà Nẵng - TT Từ điển học - 2002.

- Chán chường t. Rõ ràng, tường tận. Nghĩ rằng: "Sự đã chán chường, Vườn xuân ong đã tỏ tường nhị hoa" (Hoàng Trừu).

- Lạnh lùng t. Đạt đến mức rất cao, tuyệt vời. Con ai vóc ngọc mình vàng, Má đào mày liễu dung nhan lạnh lùng (Lục Vân Tiên).

- Nồng nàn t. Ngang ngược, riết róng, cay nghiệt. Thờ cha sớm viếng khuya hầu, Chẳng may gặp phải mẹ sau nồng nàn (Nhị thập tứ hiếu diễn âm).

Đại Nam Quấc âm Tự vị của Huình Tịnh Paulus Của giải thích:

- Chán. n. No nê, bề bộn, nhàm lờn.

- Chán chường. Tỏ tường, bày ra trước mắt.

- Thấy chán chường. Thấy tỏ rõ.

Trong Đại Nam Quấc âm Tự vị của Huình Tịnh Paulus Của cũng giải nghĩa như sau:

- Lạnh lùng. Thường hiểu là lạ lùng. Tốt lạnh lùng. Khéo lạnh lùng.

Không ngờ chữ Chán chường, lạnh lùng, và nồng nàn nghĩa cổ lại khác ngày nay đến thế.

Việt Nam Tự điển, Hội Khai Trí Tiến Đức - Hanoi 1931.

- Éo le t. Chênh vênh, không được vững vàng. Ngồi éo le trên mũi thuyền. Nghĩa bóng: trắc trở bất bằng: Cảnh đời lắm nỗi éo le.

Từ éo le cũng thế nghĩa gốc lại là chênh vênh, không được vững vàng.

- Quyền bính 權柄  ( Quyền 權 là quả cân, bính 柄 là cái chuôi). Quả cân và chuôi (cân). Nghĩa bóng: Quyền sai khiến được mọi người, định đoạt được mọi việc.

Từ Quyền bính, nghĩa ban đầu là quả cân và cái chuôi (cân), có lẽ đây là loại cân ta xách tay, trở thành quyền sai khiến được mọi người.

Từ điển Truyện Kiều, Đào Duy Anh, NXB Khoa Học Xã Hội - 1974.

- Dan: Tức là dắt. Vd. Dan tay: Dắt tay nhau. Chị em thơ thẩn dan tay ra về (câu 52). Dan tay về chốn trướng mai tự tình (câu 2284).

Chữ dan tay nghĩa là dắt này dễ bị lầm sang chữ dang tay.

Từ điển từ Hán - Việt, Lại Cao Nguyên chủ biên, NXB Khoa Học Xã Hội - 2007.

- Hùng hổ 熊虎 t. (con gấu và con cọp) Hung hăng, dữ tợn.  

Khi nói hùng hổ có lẽ ta ít khi nghĩ hùng 熊 là con gấu, hổ 虎 là con cọp.  

Trên đây là vài từ ngữ ta hay gặp, nhưng có khi ít hiểu rõ từ nguyên hoặc nghĩa xưa.