Xóm nghề.

Nghề dệt chiếu.

 Ở Saigon ta thường hay nghe tên gọi một khu xóm liên quan đến ngành nghề, như trồng trọt, sản xuất hay thương mại. Những xóm nghề này không có tên chữ đẹp đẽ, chỉ đơn giản gồm một chữ Xóm ghép vào tên gọi của ngành nghề, đơn giản như tính cách của người dân Nam bộ. Xóm (chữ Nôm: Xóm , mượn chữ Điếm tiếng Hán), theo Đại Nam Quấc Âm Tự Vị giải thích là một chỏm nhà ở, tương đương với một thôn, tiếng Việt cổ ngày xưa gọi là chạ (chung chạ là cùng chung một xóm, một thôn). Chúng ta có thể kể, vùng gần chợ Bà Chiểu có Xóm Giá, Xóm Gà, khu chợ Phú Nhuận có Xóm Kiệu (nay còn tên gọi Cầu Kiệu), ở quận 4 có Xóm Chiếu, quận 1 có Xóm Vườn Mít (khu vực Tòa án Thành phố), Xóm Cối Xay. Khu vực Chợ Lớn có Xóm Huê Nương (còn gọi là Xóm Lồng Đèn), Xóm Củi, Xóm Than, Xóm Chỉ, Xóm Lò Vôi, Xóm Đất, Xóm Lò Gốm, Xóm Bột... Một số tên gọi vẫn còn nghe nhắc tới như Xóm Gà (quận Bình Thạnh), Xóm Chiếu (quận 4), Xóm Củi (quận 8), Xóm Lồng Đèn (ở khu Phú Bình quận 11 chuyên sản xuất lồng đèn dịp Trung thu).. Ngoài một số vẫn còn được nhắc đến bằng tên đường (đường Xóm Đất), tên cầu (Cầu Kiệu), tên rạch (Rạch Lò Gốm), hoặc tên chợ (Chợ Xóm Củi, Chợ Xóm Chiếu)..., còn lại những tên tuổi một thời nay đã mất dấu, vì theo thời gian đã không còn gắn bó với ngành nghề..

Nghề làm lồng đèn.

Như tên gọi của xóm, đó chính là ngành nghề liên quan đến trồng trọt, sản xuất, hay thương mại của khu vực, chẳng hạn Xóm Giá chuyên làm giá đỗ (giá làm bằng đậu xanh). Xóm Gà (xóm này nay thuộc quận Gò Vấp) trước đây là một xóm nghèo thuộc ngoại ô, có nhiều dân ở các nơi khác đến tạm trú thường làm thuê, làm mướn, hoặc buôn bán nhỏ. Xóm Gà như tên gọi, ngày xưa nuôi nhiều gà, có gà thịt, cũng có cả những giống gà chọi đá độ ăn tiền như gà tre, gà nòi... cung cấp cho những trường gà cá độ ăn thua. Xóm Kiệu ở khu vực chợ Phú Nhuận bây giờ xưa chuyên trồng kiệu, loại cây có củ để làm củ kiệu cho dân nhậu lai rai. Tương tự Xóm Chiếu chuyên dệt chiếu. Quận 1 có Xóm Vườn Mít trồng mít, theo học giả Vương Hồng Sển ngày xưa những người dân nghèo xóm này xay hột mít ra làm bột để bán. Xóm Cối Xay chuyên đục đẽo đá làm cối xay. Xóm Củi bên quận 8 là nơi bán củi, Xóm Than bán than. Xóm Lò Vôi nung vôi, Xóm Lò Gốm làm đồ gốm, đồ gốm Chợ Lớn-Cây Mai nổi tiếng Nam kỳ Lục tỉnh một thời. Xóm Đất chuyên bán các loại đất sét làm gốm cho lò gốm. Xóm Bột chuyên sản xuất các loại bột, trong bài Phú Gia Định có câu "Ngoài Xóm Bột phơi phong trắng dã, nhiều bột mì, bột đậu, bột lọc, bột khoai".

Khoảng đầu thế kỷ 20, Xóm Gà cũng là nơi tạm trú của khá nhiều văn nhân thi sĩ trong cả nước đến tá túc, làm việc, trong đó có những nhà văn, nhà thơ, nhà báo nổi tiếng một thời như Phan Khôi, Tản Đà, Ngô Tất Tố, Tế Xuyên, sau này nhà văn Sơn Nam, nhà thơ Bùi Giáng cũng có sống tại Xóm Gà...

Gốm Chợ Lớn-Cây Mai xưa.

Nơi khu vực Chợ Lớn khi xưa nay thuộc quận 5, có Xóm Chỉ, ít năm trước đây khi chưa làm Đại lộ Đông Tây vẫn còn một cây cầu sắt bắc qua kênh rạch gọi là cầu Xóm Chỉ, theo cố học giả Vương Hồng Sển khi xưa nơi này bán chỉ. Tuy nhiên theo sách Lược khảo Nguồn gốc Địa danh Nam Bộ của Bùi Đức Tịnh, thì tên đúng là Xóm Trĩ. Thời xưa vùng này là nơi buôn bán trĩ, là những nhánh hay cành cây to cỡ ngón chân cái, dài khoảng 2m, dùng để làm hàng rào, hay làm bủa để nuôi tằm. Khu vực trung tâm Chợ Lớn có Xóm Huê Nương, còn gọi là Xóm Lồng Đèn, cũng  theo học giả Vương Hồng Sển ngày xưa dân Sài Gòn - Chợ Lớn quá mười giờ đêm muốn ra đường phải xách theo một cái lồng đèn. Ở Xóm Huê Nương (Xóm Lồng Đèn) về khuya dân ăn chơi sau khi đi ăn nhậu khuya về thường xách lồng đèn tìm đến Xóm Huê Nương, là nơi những cô gái sống về đêm... Dĩ nhiên Xóm Huê Nương (Xóm Lồng Đèn) đã bị dẹp bỏ từ lâu, khác với Xóm Lồng Đèn làm lồng đèn Trung thu cho trẻ nhỏ ở khu vực Phú Bình quận 11, nay vẫn còn làm thời vụ một mùa Trung thu.

Những xóm nghề của Saigon một thời nay đa số không còn nữa, may ra thỉnh thoảng chỉ  còn được nhắc đến qua sách vở, hay nơi ký ức của những người hoài niệm...


Tham khảo:

- Sài Gòn Năm Xưa, Vương Hồng Sển, NXB TP. HCM - 1997.
- Sài Gòn tạp pín lù, Vương Hồng Sển, NXB VH-TT - 1998
- Lược Khảo Nguồn Gốc Địa Danh Nam Bộ, Bùi Đức Tịnh, NXB Văn Nghệ TP. HCM -1999.
- Sài Gòn Xưa, Sơn Nam, NXB Trẻ - 2008.

* Ảnh Internet.