Dưa, dứa, dừa.

Quày dừa trên cây. Ảnh Internet.

Dưa, dứa, dừa, chắc chắn là ba thứ cây trái khác rồi, không giống nhau như dứa, thơm, khóm viết ở bài trước. Mùa hè nóng nực như thế này mà hằng ngày có được ba thứ trái cây này "la séc",  thì khoái khẩu biết mấy. Trong bài viết này tôi không nhằm vào giải thích ba loại cây trái này, mà muốn nói tới một chuyện khác.

Đã khá lâu, hồi còn đi làm, có lần khi gặp gỡ với mấy người bạn cựu hướng đạo sinh ở Saigon, tôi có dịp nói chuyện với một cô gái trẻ người Mỹ làm cho một tổ chức phi chính phủ cùng đi trong nhóm. Cô ta nói tiếng Việt rất giỏi, gần được như người Việt. Tôi hỏi cô ấy khó nhất khi học tiếng Việt là gì? Cô ấy nói là ở cái dấu. Không những nó làm cho tiếng Việt khó nói, như ta hay thấy kiểu người ngoại quốc nói tiếng Việt trên phim ảnh Việt Nam, nó lơ lớ, nghe khó chịu. Mà còn làm tiếng Việt khó nhớ mặt chữ, khó nhớ nghĩa, khi nhìn không rành thì chữ này lộn sang chữ kia. Cô ấy lấy một ví dụ rất cụ thể về ba từ dưa, dứa, dừa, cô ấy nói ba chữ này viết trông giống giống nhau, nhưng lại là ba loại trái cây khác nhau, người ngoại quốc mới học tiếng Việt khi nhìn chữ, khó phân biệt được chữ nào với chữ nào, vì không phân biệt được cái dấu. Cô người Mỹ này nhận xét rất đúng, chẳng hạn khi gặp chữ "sặc máu" (ta hay nghe nói "uýnh cho nó sặc máu"), người ngoại quốc mới học tiếng Việt chưa rành có thể lầm sang từ "sắc màu", là từ phổ thông  dễ gặp hơn. Học tiếng Việt đối với người ngoại quốc không những khó ở năm dấu sắc, huyền, hỏi, ngã, nặng, có lẽ còn khó cả ở những dấu mũ ^, dấu "ơ" nữa.

Nói đến cái dấu trong tiếng Việt, có lẽ những cụ cố phát minh ra chữ quốc ngữ như Alexandre de Rhodes, thuở ban đầu chắc cũng phải chộn rộn toát mồ hôi hột với nó chứ chẳng chơi. Bây giờ ta thấy tiếng Việt hoàn chỉnh rồi, ngon lành sánh vai với ngôn ngữ năm châu, chứ ngày xưa cái thời mấy cụ cố Bồ Đào Nha hay mấy cụ cố Tây mới sang nước ta truyền đạo, khi học tiếng Việt, rồi viết sách, viết từ điển, phải chật vật với nó. Tôi post dưới đây một trang trong Từ điển Việt-Bồ-La của Giáo sĩ Alexandre de Rhodes, bản gốc in tận năm 1651 tại Roma, bản in lại năm 1991 của NXB Khoa Học Xã Hội, để thấy cách viết chữ quốc ngữ thời sơ khai. Có những chữ bây giờ viết "chiếc", "chiêm bao", "chiêm thành", "chùa chiền" thì trong từ điển viết "chiéc", "chiem bao, "chiem thành", "chùa chièn". Nhưng những chữ như "chiến, giao chiến", "cái chiêng", "chiêu hồn", thì ngày xưa đã viết y như bây giờ...

Một trang trong Từ điển Việt-Bồ-La được in lại bởi NXB Khoa Học Xã Hội-1991.

Nhân nói mấy chuyện chữ nghĩa này, ở trên tôi có nhắc tới từ "la séc", đây là một từ mà ngày trước, thỉnh thoảng tôi có dịp đến nhà một người bạn gốc miền Nam, được mời ăn uống trong gia đình (chẳng hạn ăn đám giỗ). Khi ăn xong bữa, người lớn trong nhà (ông bà, cha mẹ), hay kêu con cái "Bay đâu dọn "la séc" lên ăn coi". "La séc" là món trái cây ướp lạnh, bây giờ có tủ lạnh chứ ngày xưa không có tủ lạnh, trái cây thường được ướp nước đá ăn cho mát. Có lẽ từ "La séc", còn được nói là "lát-xê, glát-xê" có nguồn gốc từ tiếng Pháp "Glacer", có nghĩa là ướp lạnh. Còn từ "Bay đâu" là phương ngữ Nam bộ, trong gia đình thường để gọi những người dưới thân thuộc. Xưa ngoài xã hội để gọi người dưới trướng, dưới quyền, thuộc hạ...

Hôm nay thứ bảy cuối tuần, buổi chiều tôi thấy bạn bè hay rủ nhau lai rai, làm vài "ve", nhất là vào mùa nóng nực như thế này. Tôi không biết nhậu thì lai rai chữ nghĩa vậy, hì hì!