Ở bài viết trước tôi đi khám cái chân đau bị sưng (may nhờ gặp thày gặp thuốc chân hôm nay đã xẹp). Anh xe ôm trong xóm chở ngang qua đường Ng.T.M. Khai, chỗ có tiệm bán sách cũ quen ghé mua được dăm quyển, trong đó có được 2 quyển tự điển* cũ của một GS. Saigon năm xưa (GS. Lê Ngọc Trụ, người mà cụ V.H.S hay nhắc đến). Hai quyển tự điển này tôi để ý kiếm đã lâu nhưng không gặp, nay tự nhiên thấy, mừng quá. Qua những lần ghé mua nói chuyện, chị bán sách cũ trông tuổi cũng đã trộng, có lần nói chuyện chị đã bán sách ở Saigon một hai năm trước giải phóng ở lề đường Công Lý gần nhà sách Khai Trí (nay là đường N.K.K.N.). Tôi cũng nói với chị là tôi đi mua sách vỉa hè từ thời đó, sách hồi đó mới toe trong Khai Trí bán đúng giá bìa, cách ba bước chân ra lề đường đã giảm 30% giá. Tôi cũng đã mòn gót nơi mấy sạp sách này có khi đã mua sách của chị từ đó rồi cũng nên. Thế là quen, thỉnh thoảng có sách hay chị giới thiệu bán nới cho đôi chút.
"Chiến lợi phẩm" hôm ấy tôi đi về là một bịch thuốc (một ngày uống 15 viên mà 6 ngày), một túi bự sách. Kể ra vừa tiền khám, tiền sách, tiền xe ôm cũng khá khá, nhưng không sao, miễn là ta khỏi bệnh và tìm được thứ ưng ý. Mấy tháng nay chủ yếu bó chân bó cẳng trong nhà, cũng là dịp để xài bớt cái lương hưu còm cõi...
Anh xe ôm chở tôi đi ngang cái trụ sở của Hội Chữ Thập Đỏ. Aha, thời tôi còn đi học trung học đạp xe ngày ngày ngang qua 2 lần thì nó tên là Hội Hồng Thập Tự. Sau giải phóng thì thấy đổi lại là Chữ Thập Đỏ, cũng kiểu như hỏa tiễn thành tên lửa. Hồng Thập Tự nghe nó chữ nghĩa, văn vẻ, còn Chữ Thập Đỏ nghe dân dã, bình dị, nhưng cũng đích một thứ chứ chẳng khác. Chỉ có cái bệnh viện của quý bà gần kề bên đó là có chuyện không rõ thực hư, vì chỉ nghe đồn chứ không được tận mắt "mục sở thị". Đó là bệnh viện Từ Dũ, ngày xưa thơ phú hoa mỹ những nơi này người ta gọi là Bảo sanh viện. Cái bệnh viện này sau giải phóng người ta đồn có lúc được đổi tên thành "Xưởng đẻ", không biết có bảng hiệu gọi thế không? Hay chỉ là giai thoại khôi hài, chuyện "Phong thần" nói chơi cho vui lúc "nông cổ mính đàm".
Có chuyện khác trong dân gian ngược lại, cao hứng quá đâm lộng ngôn, một cái tiệm uốn tóc cho phụ nữ trong xóm mà ngày đó gọi là "phi dê" (friser, uốn tóc quăn, tiếng Lang Sa), cũng đề bảng hiệu "Viện uốn tóc" hay "Thẩm mỹ viện". Rồi đến cái tiệm chụp ảnh đen trắng đầu phố của ông Tàu, chuyên chụp ảnh cỡ nhỏ cho con nít dán thẻ học sinh, mấy cô trong xóm đến tuổi làm duyên, hay cho các cụ gần đất xa giời muốn có tấm ảnh dối già, may lâu có bà mẹ bế đứa bé đầy năm bụ bẫm ra chụp một tấm dựng ngồi thu lu trên cái ghế đan bằng mây kiểu con sò làm kỷ niệm (tôi có một tấm như thế), cũng ghi "Viện nhiếp ảnh".
Lan man nghĩ đến câu "Vật đổi sao dời", vật đổi là chuyện thường, đến sao cũng còn phải dời nữa là vật, ngay cái tên đường Ng.T.M. Khai (đoạn thuộc quận 3) nơi tôi mua mấy quyển sách cũ hôm nọ xưa nay đã đổi tên biết bao nhiêu lần? Sách vở còn ghi rành rành:
Xưa thời nhà Nguyễn mang tên đường Thiên Lý phía Nam, Tây nhà đèn đến đổi thành Stratégique. Sau Tây quy hoạch ghi đường số 25. Ngày 1-2-1865 cũng Tây đặt lại Chasseloup Laubat. Tây chạy mất dép sang đến đời cụ cố nhà Ngô Đình ngày 22-3-1955 đổi thành Hồng Thập Tự, vì trên đường có cái trụ sở Hồng Thập Tự. Đến thời Tân trào, ngày 14-8-1975 chính quyền mới gom chung với đường Hùng Vương ở Thị Nghè và đường Hùng Vương ở Hàng Xanh làm một, đặt thành Xô Viết Nghệ Tĩnh. Rồi nhân quốc khánh 1991, UBND. TP. cắt đoạn đường này, từ quận 3 đến cầu Thị Nghè đổi thành Ng.T.M. Khai đến nay.
Nói theo dân gian là đã qua thời Vua chúa phong kiến (thời đạo Nho của ông Khổng lên ngôi). Sang thời Tây, đến thời Cộng hòa (thời Mỹ), bắt qua thời Cách mạng (khi đó tưởng là thời Liên Xô, gia đình liên lạc được với ông chú ruột ở ngoài Bắc làm nghề dạy học, tôi nhờ gởi vào cho một quyển Tự điển Nga-Việt, không hiểu có phải do mấy ông Liên Xô khoái nốc vốt ca hay sao mà khi giở sách ra thấy chữ viết ngược ngạo lạ hoắc không cách chi học được, nay vẫn còn trong tủ thành sách xưa). Bao nhiêu thời và bao nhiêu lần thay đổi...?
Đường Nguyễn Huệ thời Tây ở giữa là con kênh. Ảnh Internet.
Đường Nguyễn Huệ thời Cộng hòa (thời Mỹ). Trên đường đậu những chiếc xe Huê Kỳ cho thuê chạy đám cưới (rước dâu) màu đò. Ảnh Internet.
Cận ảnh một xe Huê Kỳ chạy đám cưới trước năm 1975 ở Saigon. Ảnh Internet.
Phố đi bộ Nguyễn Huệ ngày nay. Ảnh Internet.
Nói về đường xá thì có lẽ Saigon là nơi có nhiều đường xá nhất nước. Đủ mọi con đường to nhỏ, dài ngắn, cũ mới, thẳng tắp, ngoằn ngoèo, cong queo uốn lượn... Saigon một năm nay có con phố đi bộ nguyên là con đường Nguyễn Huệ nổi tiếng ngày xưa. Khởi thủy nó là một con kênh ăn từ sông Saigon chạy thẳng đến thành Gia Định, để tàu bè ra vào thành, gọi là kênh Lớn, tiếng Tây gọi là kênh Charner, hai bên là con đường đất như ta thấy trên hình dành cho người đi bộ, xe kéo trâu bò, thuyền bè ra vào tấp nập một thời. Tàu bè hết thời con kênh bị lấp (dân gọi là đường Kênh Lấp), kênh thành đường nhường chỗ cho xe cộ chạy máy bon bon. Bạn nào ở Saigon lâu chắc nhớ có lúc trên con đường này là chỗ đậu của những chiếc "xe Huê Kỳ", dài ngoằn đỏ chót chuyên cho thuê làm xe đám cưới. Cạnh đấy hai bên đường có những kiosque tư nhân mở quày chụp hình, bán bưu thiếp, hàng lưu niệm, và có những kiosque bán hoa tươi, kết hoa cho những xe đám cưới, mần luôn nghề kết vòng hoa đi điếu đám tang, có lẽ do đó là thời chiến tranh cho nên nghề này làm ăn phát đạt,
Mới giải phóng xong tôi có một anh bạn lúc ấy thất nghiệp như tôi. Ông cụ thân sinh anh ta lúc trước có chút đỉnh chức tước trong chính quyền cũ nên phải đi học tập, đồ đạc trong nhà đội nón ra đi, nhà cửa tanh banh. Một hôm anh ta lang thang ra đường Nguyễn Huệ, buồn tình đứng ngắm mấy người kết vòng hoa, nảy ra ý định xin làm, trước hết là để kiếm chút cháo qua ngày, kế đến là mong học được lấy cái nghề đặng độ thân. Học vài tháng thành tài nhưng rồi cuộc sống lúc ấy càng ngày càng khó khăn, chẳng có ngày tình nhân, ngày phụ nữ, ngày thày cô... để mà tặng hoa như bây giờ, đám cưới thì xe Huê Kỳ đã dẹp, đám tang thì chết là hết, mọi thứ cứ xuê xoa xính xái cho xong, cái ăn còn không có lấy chi mà lễ nghi hoa cỏ?
Bây giờ thì đường Nguyễn Huệ trở thành con phố đi bộ. Từ con kênh hết thời đến con phố đi bộ hiện đại, dịp tết đêm giao thừa người người đông nghẹt đứng ngóng pháo hoa, bày thêm ra đường hoa vui mắt mấy ngày tết cho thiên hạ đến chụp hình đăng Facebook... Thay đổi biết chừng nào.
Quên, hôm ngồi uống nước nghe anh xe ôm trong xóm nói chuyện, anh này còn bàn về chính trị nữa mới ghê, ấy là anh ta tám chuyện sau Đại hội quan trọng của đất nước cụ này đi, cụ kia ở. Dĩ nhiên là tôi vẫn chỉ gật gù nghe anh nói, anh cũng nói chuyện người đứng đầu chính phủ đương nhiệm đi phó hội bàn đào nơi xứ người, mời được ông Tổng Cờ Hoa hứa vài tháng nữa ghé thăm. Chuyện này qua báo chí tôi cũng biết. Nếu ông Tổng da màu này giữ lời thì hình như đây là vị Tổng Cờ Hoa thứ nhì đến Việt Nam hữu hảo, và các lãnh đạo cao cấp nhất của ta cũng đã đến xứ này.
Tây qua để lại những Mobylette, Solex, Gobel..., xe xì cút tơ Vespa, Lambretta... Sang thời xe Nhật Honda, Yamaha, Suzuki... đầy đường. Đến thời Babetta của Tiệp, xe Simson của Đông Đức, xe mô tô Milsk Liên Xô lên ngôi. Rồi xe Nhật lại tái xuất...
"Mã qui, "Qui mã", rồi lại "Mã qui"... Lịch sử chỉ là một sự lập lại? Cuộc đời gẫm lại như có người nói, đúng như chiếc đèn cù.
Ghi chú:
* Quyển Việt ngữ Chánh tả tự vị, và Tầm nguyên tự điển, cùng của GS. Lê Ngọc Trụ.
* Quyển Việt ngữ Chánh tả tự vị, và Tầm nguyên tự điển, cùng của GS. Lê Ngọc Trụ.